Naar de gewoonte van de tijd zijn de lijn- en vlaksymbolen in plan getekend (inktlijnen in zwart en waterverf
in lichtgroen, grijs, sepia en steenrood), de puntsymbolen als naturalistische tekeningetjes in vogelvlucht-
perspektief: enkele boerderijen, kalkovens, molens en een tonbaken, met steenrode en sepia aksenten.
Als de kaart internationaal naam gekregen heeft, is dat alleen wegens de gestippelde dieptelijnen van zeven
voet (d.w.z. ongeveer 2 meter), die, naar ik aanneem, de vaargeul begrensden voor de grootste schepen
die Haarlem konden bereiken. En als mijn hooggeachte koliega Ormeling in zijn kolleges voor de utrechtse
aardrijkskundigen vertelt dat de 'gesworen lantmeter van Rijnland en Kenmerlant' een standbeeld zou moeten
hebben, dan zullen zijn beweegredenen zeker alleen gelegen zijn in het feit dat deze Pieter Bruinsz als eerste
in de geschiedenis van de kaartenmakerij, voor zover wij weten, de dieptelijn, en dus de niveaulijn en het
beginsel van de hoogtelijn, in een kaart geintroduceerd heeft, want verder is de kaart heel gewoontjes.
Een weergave van de oorspronkelijke kaart van Bruinsz in kleur, wat f 2. 000, - zou kosten, kan het voor-
treffelijke kaartbulletin zieh helaas nog niet veroorloven. Heiaas, omdat onze lezers dan een idee zouden
kunnen krijgen van de vermaarde kaart, die overigens zelfs internationale eksperts als Koeman en Robinson
niet in origineel gezien blijken te hebben. Dus geven wij hierbij maar een moderne weergave in zwart-wit
van de kaart van Bruinsz (fig. 3)Goedkope kleurreproduktie voor beperkte oplagen is misschien wel het
eerstnodige in de kartografie
Interessant is het dat Pieter Bruinsz in 1602 een kopie gemaakt heeft van zijn kaart van 1584, waarop welis-
waar wat meer huisjes en molentjes te zien zijn, maar de nu heilig verklaarde dieptelijnen vervangen blijken
te zijn door vierenveertig dwarsraaien met dieptecijfers (afstand tussen de lodingen van een raai ca. een
meter)De Columbus van de niveaulijn heeft kennelijk zijn ruwe stippellijntjes van 1584 zelf niet gezien als
de Grote Ontdekking die wij er nu van maken. (De kaart van 1602 is ook aanwezig in de verzameling van het
Hoogheemraadschap Rijnland: no. 325, 43 x 128, 5 cm)
Ook al is de beroemde kaart, zoals ik al zei, eerder lief dan adembenemend, er is een onderdeel dat hem
hemelhoog verheft boven het werk van sommige grafische barbaren die tegenwoordig de gegevens der neder-
landse landmeters in kaart brengen, en dat is het handschrift van kaartnamen, en van titel en bijschrift -in
modern Nederlands-: Diepte van het Spaarne tussen het Haarlemmermeer en Spaarndam (er staat eigenlijk:
'van de ton tot Spaarndam. De ton was een kennelijk bekend baken bij de monding van het Spaarne in
het Haarlemmermeer.). 'Het diepste gedeelte is aangegeven door middel van stippellijnen in voeten. Peiling
november 1584 door Pieter Bruinsz, beedigd landmeter van Rijnland en Kennemerland
Het heldere, goed leesbare schrift is een voorbeeld van de zgn. humanistische kursief die, geboren in het
Italie van ca. 1450, het algemene handschrift werd van de ontwikkelden in West Europa in de zestiende eeuw,
en dat sinds 1900 opnieuw de basis is van vrijwel ieder behoorlijk handschrift voor latijnse alfabetten. Het
is hetzelfde schrifttype dat Mercator propageerde in zijn vaak herdrukte schrijfmetode van 1540.
Een artikel als het bijgaande van Robinson doet duidelijk de behoefte gevoelen aan een gezaghebbend neder
lands kartografisch woordenboek. Zoals menige lezer zal weten, bestaat thans de Multilingual dic-
tionary of technical terms in cartography, waarin ca. 1400 kartografische termen te vinden
zijh, met definities in duits, engels, frans, russisch en spaans, en alfabetische woordregisters innegen ande
re talen, o.a. in het nederlands. (Uitg. Fr.Steiner Verlag, Wiesbaden. Prijs DM 98,-. Verkrijgbaar bij
fa. R.Muller, Overtoom 541, Amsterdam, -red.-)
De kommissie Kartografische terminologie van de Kartografische sektie,*) die de nederlandse termen voor
dit woordenboek verzameld heeft, zal, als de tekenen niet bedriegen, in de körnende tijd zijn aandacht geven
aan het maken van een nederlandse lijst van definities waarin, naar wij hopen, algemeen aanvaardbare ne
derlandse definities zullen voorkomen van tenminste al die kartografische termen waarover nogal eens ver-
warring of onzekerheid bestaat. Niet alleen voor de akademische beoefenaar van het vak, maar niet minder
voor de ambachtelijke kaartenmaker is het belangrijk dat we precies weten wat we bedoelen met termen als:
dieptelijn, isopleet, isometrische lijn, niveaulijn, symbool, kaartteken, signatuur, kopie, origineel, tus-
senorigineel, tussenkopie, eindorigineel, moederorigineel, archieforigineel, grid, ruitennet, kaartnet,
graadnet, basiskaart, fotokaart, topografische kaart, thematische kaart, enz. enz.
JERomein
De nederlandse werkgroep Kartografische terminologie die het nederlandse deel van het woordenboek
voor haar rekening nam, bestaat uit de heren: E.S.Bos, P.W.Geudeke, H.Rombach, J.E.Romein,
A.van der Waag en G.F.Willems.
16
KB 34
