De isopleet en zijn afleidingen
De term isopleet wordt veel gebruikt, maar aangezien op het gebied van de iso-termen veel afwijkingen en
verwarringen voorkomen, is een kleine terminologische uitwijding hier wel op zijn plaats. Isolijnen zijn
reeksen van lijnen (gewoonlijk op kaarten) die door hun absolute en relatieve ligging inlichtingen geven over
hoeveelhedentemperaturen, hoogten, bevolkingsdichtheid, bloeidatums enzenzMen heeft deze lijnen
een ontelbaar aantal namen gegeven, zoals isohypsen, isotermen, isobaten, isobarenenz. enz., maar in
engelssprekende gebieden zijn isarithm en isoline de algemeen gebruikte soortnamen voor dit type lijn.
(In het nederlandsisolijn)(l). De isolijnen kunnen worden verdeeld in twee groepen. De ene groep zal ik
noemen: isometrische lijnen, de andere: isopleten. Hoewel ze uiterlijk niet te onderscheiden zijn, is het
voor de teoretische kartografie heel belangrijk de twee groepen uit elkaar te houden.
Isometrische lijnen geven een numeriek beeld van verspreidingen die we elementaire geografische feiten
kunnen noemen. De waarden die ze weergeven, kunnen in punten op aarde werkelijk voorkomen, althans in
teorie. Feiten als: hoogte boven zeeniveau, luchttemperatuur, zeediepte, luchtdruk enz. kunnen in isolijnen
worden voorgesteld. Max Eckert noemde zulke gegevens absolute waarden, sommige isometrische lijnen
geven waarden weer die kunnen voorkomen op het aardoppervlak, of op het kaartvlak bij wijze van spreken:
bodemtemperaturen, uiterste nachtvorstdatum in het voorjaar, magnetische miswijzing enz. Een ander type
van numerieke waarden die door isometrische lijnen kunnen worden aangegeven, zoals hoogten en diepten,
zijn metingen vanaf een nulvlak of referentievlak. Het belangrijkste kenmerk van gegevens die we door iso
lijnen uitbeelden, is dat zulke waarden in punten kunnen voorkomen; of de gekarteerde gegevens direkt ge-
meten zijn, of gemiddeld uit waarnemingen op verschillende tijdstippen, of verkregen door andere statis
tische bewerkingen, maakt geen verschil.
Isopleten en isometrische lijnen lijken op een kaart uiteraard erg veel op elkaar, maar isopleten zijn anders
omdat ze de verspreiding uitbeelden van wat Max Eckert relatieve waarden noemde: aardrijkskundige begrip-
pen en abstrakties die van een hogere orde zijn, ingewikkelder dan absolute waarden; het zijn veelal funkties
van een geografisch element en een oppervlak, zoals bevolkingsdichtheid, geografische verhoudingsgetallen,
korrelaties enz. (Een funktie is een veranderlijke grootheid die als zodanig van een of meer andere afhanke-
Hjk is- Een korrelatie is een verhouding van onderlinge afhankelijkheid of beihvloedingIn de afleiding van
al zulke gefallen is, direkt of indirekt, de faktor oppervlak verwerkt (Vierkante kilometers, hektaren enz.),
en dientengevolge zullen de waarden waar de isopleten op gebaseerd zijn, in beginsel nooit in een punt voor
komen. Er is al geweidig veel tijd en werk besteed aan betrekkelijk zinloze diskussie over de vraag of men
wel isopleten zou mögen gebruiken wanneer de waarden waarop ze gebaseerd zijn niet in punten kunnen voor
komen (bijv. in bevolkingsdichtheidskaarten) en of het Uberhaupt wel juist is ze isolijnen te noemen (2).
Maar ze zijn nu al meer dan een eeuw algemeen in gebruik, en omdat ze door tekenmachines geproduceerd
kunnen worden, zullen ze waarschijnlijk wel in gebruik blijven als middel tot het uitbeelden van abstrakte
geografische kwantitatieve verspreidingen, niettegenstaande deze wijze van uitbeelding soms zeer gebrekkig
is (3)
Herkomst van de isopleet
Bij het graven naar oorsprong en evolutie van de isopleet wil ik me bedienen van woorden uit de genealogie,
de geslachtskunde, die de afstamming van mensen nagaat. We zullen ons dus ten aanzien van de isopleet ver-
diepen in zaken als bevruchting, verwekking, tijd der zwangerschap, geboorte, en zelfs enigszins in de ver-
loskunde (4). De isopleet werd verwekt in 1845, geboren in 1857 en gedoopt in 1859, maar zijn stamboom is
(1) De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de literatuurverwijzingen aan het eind van het artikel.
6
KB 34
