VERSLAG
KARTOGRAFISCHE STUDIEDAGEN 1974 A T
A.J. Karssen
De kartografische studiedagen werden dit jaar van 4 tot 7 juni gehouden in de Ernst Sillemhoeve op de Lage
Vuursche, alwaar ongeveer 50 deeinemers waren afgekomen op het onderwerp Kaart - typografie,
een onderwerp dat in kartografische kring nogal stiefmoederlijk is behandeld; een merkwaardige zaak aan-
gezien de kartograaf zieh vrijwel dagelijks met een of andere vorm van typografie bezig houdt.
Dinsdag 4 juni
De heer A.H. Verroen ging als eerste het onderwerp te lijf door de typografische terminologie in de karto-
grafie te behandelen, waarbij hij inging op schriftontwerp, namenmodel, tekstlijsten, zetaanwijzigingen voor
loodzetsel en fotografisch gezet schritt. Door tijdgebrek kwam hij helaaf nauwelijks toe aan een behandeling
van korrektietekens op proefdrukken, doch hier stond tegenover dat de deeinemers een lijst ontvingen met
gebruiksaanwijzingen voor deze genormaliseerde (NEN 632) tekens.
De rest van de middag was voor profC. Koeman, die de geschiedenis van het kaartschrift aan de hand
van een fraaie dia-serie visueel maakte. Hij toonde o.a. aan, dat door de eeuwen heen sommige kartografen
hun teksten op typografisch verantwoorde wijze plaatsten en anderen, waaronder bekende namen, maar wat
aan modderden.
's Avonds dwongen de heren H. Hoogenkamp en J. van Oudvorst ieders bewondering af door hun demonstra-
ties van het beschriften van koperplaat en lithografische steen. De kans om dit uitstervend ambacht gedemon-
streerd te zien wordt steeds kleiner, het was dan ook bijzonder plezierig dat beide heren op de uitnodiging
van de organisatie waren ingegaan.
Woen sdag 5 juni
Dit was de dag van Gerrit Noordzij, grafisch ontwerper en docent in lettertekenen en ontwerpen. Hij sehet -
ste in vogelvlucht de ontwikkeling van het westerse alfabet in zijn drie huidige conventies: romein, kapitaal
en cursief. De vormen van onze letters zijn voortgekomen uit twee schrijftechnieken: onderbroken Schrift,
dat uitsluitend bestaat uit neerhalen (kapitaal en romein) en lopend schritt, waarbij de neerhalen door op-
halen worden verbonden (cursief). Het contrast bij letters, het verloop van dik naar dun, is bepaald door
gebruik van de brede pen (Times-achtige lettertypen) en sinds 1600 door de elastische spitse pen (Bodoni-
achtige lettertypen). Het contrastverloop veroorzaakt door de brede pen wordt gekenmerkt door translatie:
verschuiving van het beeld in dezelfde richting en afstand. De flexibele spitse pen geeft een contrastverloop
door expansie: het uiteenwijken van de penpunten.
Opvallend waren enkele conclusies van deze letterontwerper ten aanzien van schriftgebruik in de kartogra-
fie. De voorkeur voor expansieletters (Bodoni-achtigen) is niet gemotiveerd, evenals onze veelvuldig toe-
gepaste lettertypen met een sterk geredueeerd contrast: schreeflozen maken het woordbeeld losser en let
ters alsV J Xen vooral O kunnen met kaarttekens worden verward.
's Middags en de volgende morgen konden de deeinemers onder leiding van de heer Noordzij zelf ervaren
hoe translatie en expansie door gebruik van de brede pen en de flexibele spitse pen vorm en contrast van
letters karakteriseren. De door deze schrijfoefeningen ontstane bewustwording van de herkomst van letter-
eigenschappen kan de deeinemers van nut zijn bij het kiezen van typografische verantwoorde lettertypen in
hun kaarten. Als zodanig kunnen deze oefeningen als een uniek stukje bijscholing worden gezien. Een woord
van dank aan de heer Noordzij, die een smakelijk en boeiend Verteiler is en precies aanvoelde welke kant
hij moest opgaan met zijn oefeningen, is hier dan ook op zijn plaats.
KB 36
9
