PROFIEL VAN DE KARTOGRAAF ERWIN J.RAISZ
door prof. F. J. Ormeling
Het was in dec. 1968 dat de Amerikaanse kartograaf Erwin J.Raisz op doorreis naar de IVde ICA Conferen-
tie in India te Bangkok overleed aan een hersenbloeding. Het droeve nieuws bereikte enige minuten voor de
opening van de Conferentie de bestuurstafel van de ICA, waar voorzitter Thackwell op het punt stond de
General Assembly te openen. Haastig werd getracht enige gegevens over leven en werk van Raisz te verza-
melen. Het was niet eenvoudig over een man, die zo weinig aan de weg timmerde, in een paar minuten wat
zinnigs te verzamelen. De geimproviseerde herdenking viel dan ook wat mager uit.
Sedertdien is het betrekkelijk stil gebleven rondom de figuur van Raisz. Voor zover ik heb kunnen nagaan is
er in Nederland in de tijdschriften nooit enige aandacht aan zijn overlijden besteed, hetgeen toch wel vreemd
is daar Raisz door een uitzonderlijke kombinatie van talenten en vaardigheden een zeldzame verschijning was
in de kartografenwereld. Jarenlang was hij een van de pioniers van de moderne kartografie, een der eerste
die inzag dat kartografie meer omvatte dan een boekje over kaartprojekties. Zijn boek General Cartography,
door de schrijver eind 1938 afgesloten, legt hiervan getuigenis af. Ik herinner mij hoe enthousiast in 1947 het
boek, dat door de oorlog met grote vertraging in de wereld doordrong, door ons - geo-kartografen bij de
Topografische Dienst in het voormalige Batavia - werd ontvangen. Voor het eerst lag immers een werk ter
tafel waarin op basis van een inleiding in de historische kartografie en ondersteund door een funktionele be-
handeling van landmeten, fotogrammetrie en luchtfoto-interpretatie het gehele terrein der kartografische
presentatiemethoden en technieken werd behandeld. Tot diep in de jaren '50 bleef General Cartography, door
Raisz zelf bedoeld "to train leaders rather than followers" het leerboek en naslagwerk voor velen.
In 1949 en volgende jaren had ik het genoegen Raisz op internationale bijeenkomsten min of meer regelmatig
persoonlijk te ontmoeten. Ik heb van deze kontakten de herinnering overgehouden aan een man met grote ga-
ven, die ik als een soort Amerikaanse Schokkenkamp, altijd voor de kartografie in de weer was, steeds voor
een betere kartografie op de bres stond en als zodanig jarenlang als het kartografisch geweten van Amerika
fungeerde. Als een posthuum eerbetoon wil ik daarom Raisz' Verdiensten nog eens naar voren brengen.
Daarmede is dan misschien tevens de Nederlandse rekening met Raisz, die ongetwijfeld nog andere Neder-
landse kartografen heeft geinspireerd vereffend. De data die in dit artikeltje zijn verwerkt zijn grotendeels
afkomstig van A.H. Robinson, die in 1970 in de Annais of the Association of American Geographers een "In
memoriam" aan zijn bijzondere landgenoot wijdde.
Erwin Josephus Raisz werd geboren in 1893 in de voormalige Donaumonarchie. Hij studeerde voor civiel-
ingenieur en architekt aan de Technische Hogeschool te Budapest en voltooide zijn Studie aan de vooravond
van de eerste wereldoorlog. De eerste vier jaar van zijn loopbaan ploeterde Raisz als pionier-sappeur van
het Oostenrijks-Hongaarse leger aan de verschillende fronten, waar hij mijnen legde, ze weer opruimde,
tunnels boorde en loopgraven in kaart bracht. Hij bracht het er levend af en emigreerde in 1923 naar de
Verenigde Staten, alwaar hij in de eerste jaren te New York als tekenaar in loondienst in zijn onderhoud
voorzag. In 1925 vestigde hij zieh als free lance kartograaf en illustrator, terwijl hij in de avonduren aan
de Columbia-universiteit geologie studeerde, in welke wetenschap hij in 1929 de doctorsgraad verwierf.
Tijdens zijn Studie trok Raisz door zijn kartografische vaardigheden de aandacht van de bekende geomorfo-
loog William M. Davis, die er voor zorgde dat hij in 1930 tot lector in de kartografie werd benoemd aan het
10
KB 37
