DE HERUITGAVE VAN DE NEGENTIENDE—EEUWSE STAFKAART
Ir. J. A. van der Linden
(Overgenomen uit het Ned. Geodetisch Tijdschrift, 4ejg., nr. 3, maart 1974)
Motivering
Tussen 1850 en 1864 is de eerste volledige topografische kaartserie van Nederland op de schaal 1 50.000 in
eerste druk versehenen. Het titelblad vermeldt als haar volledige naam: "Topographische en Militaire Kaart
van het Koningrijk der Nederlanden", een naam zö wijdlopig, dat in de volgende beschouwing met de afkorting
TMK zal worden volstaan. Met het verschijnen van de TMK is de systematische topografische kaartering van
ons land, zoals die ook thans nog wordt voortgezet, begonnen. De kaart is vele malen herzien en herdrukt
totdat ze in 1932 vervangen werd door de moderne fotogrammetrische kaart 1 50.000 in de stereografische
projektie.
De kaartserie geeft een ongemeen gedetailleerd en volledig beeld van het Nederlandse landschap zoals dat
ruim een eeuw geleden was en geldt als een pronkstuk van graveertechniek. De bekende kartograaf W.Eekhof
schreef kort na de publikatie van de eerste bladen in een bloemrijke beoordeling: .hier zag men zieh een
tafereel ontrold van de eigenlijke toestand des lands in alle topographische bijzonderheden; een tafereel waar-
op alle gronden naar de aard van hun bebouwing waren voorgesteld, waarop alle voorwerpen voor algemeen
gebruik en dienst waren aangewezen en met name vermeldzulk een plastische voorstelling, welke nauw-
keurigheid aan volledigheid verbindt; welke de navorder op geen enkel punt onbevredigend laat zulk een
welgelijkend portret van de oppervlakte des lands.zulk een kunststuk, waarin men wetenschappelijke be-
kwaamheid, noeste vlijt en ongemene kunstvaardigheid om strijd had te bewonderen, omdat ook de lithogra
phische uitvoering door zuiverheid van tekening en gevalligheid in vorm voldeed; zulk een pronkstuk van Car-
tografie had Nederland nooit bezeten en strekt de ondernemers, bewerkers en het Vaderland allen evenzeer
tot lof en eer". Aan papier was in die dagen blijkbaar nog geen gebrek. Over igen s merkte de recensent zui-
nigjes op dat de prijs van f 2, 80 per blad, toentertijd inderdaad een forse hap uit de beurs, te hoog was.
Nu onlangs deze gehele kaartserie opnieuw versehenen is kan men zieh afvragen of het uitgeven van een zo
verouderd kaartwerk thans nog wel van belang geacht moet worden. Daarover kan het volgende worden opge-
merkt.
De TMK toont een volledig en uiterst gedetailleerd beeld van het land omstreeks de jaren 1840-1860. Neder
land is vermoedelijk het enige land dat door deze kaart de beschikking heeft Over een compleet beeld van het
bodemgebruik en de bodembegroeiing uit die tijd. Daarna is het landschap door vele menselijke aktiviteiten
ingrijpend en soms zelfs bijna onherkenbaar veranderd. Men denke hierbij aan inpolderingen, grootscheepse
verveningen, landaanwinning, de aanleg van kanalen, spoorwegen en autowegen, verkavelingen, de ontginning
van woeste gronden, havenaanleg, de Deltawerken, de geweidige industrialisatie, de explosieve bevolkings-
groei en urbanisatie, ontwikkelingen die voornamelijk in de afgelopen eeuw het landschap in Sterke mate heb-
ben gewijzigd. Juist in de laatste tien jaar is daardoor een sterk toegenomen belangstelling voor de oude staf—
kaart te konstateren bij beoefenaren van diverse wetenschappen: kartografen, geografen, landschapsarchitek-
ten, kultuurtechnici, pianologen, stedebouwkundigen, bodemkundigen, milieudeskundigen en anderen. Nu is
het aantai in de bibliotheken nog aanwezige en complete stellen van de eerste uitgave van de TMK gering, zodat
deze heruitgave voor vele onderzoekers van groot belang geacht kan worden.
Door de thans beschikbare facsimile-uitgave kunnen de originele drukken voor verdere beschadiging gespaard
worden en wordt tevens de mogelijkheid tot bestudering verruimd. Ook onder partikulieren is allerwegen een
toenemende belangstelling naar oude voorwerpen en afbeeldingen waar te nemen: oud is "in". Hoezeer deze
12 KB 37
