wikkelde methoden voor terreinopname en kartografische weergave hebben het karakter en de stijl van de la-
tere TMK en de daarna volgende Nederlandse topografische kaarten in sterke mate bei'nvloed en bepaald.
Aan het kaarten maken kwam in 1830 een abrupt einde door het uithreken van wat wij Noord-Nederlanders de
Belgische Opstand plegen te noemen. Met moeite werd de dienst uit zijn standplaats Gent geevacueerd en
naar Leiden overgebracht. De verkenners vertrokken overhaast vanuit het terrein naar hun oorlogsbestem-
mingen bij het leger; 66n van hen zou bij de belegering van de Citadel van Antwerpen in 1831 sneuvelen. Door
de gebeurtenissen van 1830 is het kaarteringswerk van Van Gorkum en zijn Militaire Verkenningen onafge-
maakt gebleven, in de vergetelheid geraakt en niet verder benut. De fraai gekleurde manuscriptkaarten berus-
ten thans nog in de bibliotheek van de Topografische Dienst.
Een belangrijke ontwikkeling uit het tijdvak 1815-1830 moet nog kort vermeld worden. In 1820 werd door
Koning Willem I een commissie ingesteld welke moest onderzoeken op welke wijze een algemeen bruikbare
topografische kaart van het gehele Rijk zou moeten worden samengesteld. Deze commissie naar haar voor-
zitter meestal "Commissie De Man" genoemd, kwam in 1822 in haar rapport tot de konklusie dat er van het
hele land door een op te richten Centraal Bureau een topografische basiskaart op de schaal 1 10.000 in de
projektie van Bonne zou moeten worden vervaardigd, gebaseerd op de kadastrale plans. Uit deze basiskaar-
ten zouden kaarten 1 50.000 worden afgeleid, welke in druk zouden moeten worden uitgegeven. Vooral door
toedoen van het commissielid Van Gorkum, die voornamelijk het belang van zijn Militaire Verkenningen op
het oog had, zijn de voorstellen van de commissie op de lange baan geschoven en in verschillende ambtelijke
bureauladen blijven steken. Een reele mogelijkheid om tot meer eenheid te komen op het gebied van de Ne
derlandse kartografie werd in de grond geboord.
Uiteindelijk is het werk van de Commissie De Man echter toch niet geheel en al vruchteloos gebleven. Een
groot aantal berekeningen betreffende bladindeling en kaartprojektie, verzameld als bijlagen bij het rapport
van de commissie (2) zijn in 1842 als grondslag gebruikt bij de totstandkoming van de TMK.
Het Nederlandse leger werd eind 1830 uit Belgie teruggetrokken, maar bleef daarna in afwachting van een
vredesverdrag nog jarenlang in Noord-Brabant längs de oude grens tussen Belgie en Nederland samengetrok-
ken.
In 1834 werd hier door een aantal oud-verkenners van de Militaire Verkenningen een kaart samengesteld van
de omgeving van Tilburg, waar zieh toen het hoofdkwartier bevond. Deze kaartering werd daarna, zij het
eerst nog zonder officiele machtiging en voornamelijk voor eigen rekening van de deelnemende officieren
over een groot deel van Noord-Brabant uitgebreid. Toen is bij de Generale Staf het plan gerijpt om te trach
ten op deze wijze van het gehele land op de schaal 1 25.000 kaarten te vervaardigen en te publiceren. De
kaartserie zou bestaan uit 210 kaartbladen op de schaal 1 25.000, formaat 80 x 50 cm (20 x 12| km) in de
projektie van Bonne, met de Westertoren van Amsterdam als centraal punt. Na jarenlang aandringen van de
Generale Staf werd in 1842 eindelijk door de minister toestemming voor landelijke kaartering gegeven.
Maar wel werd bepaald dat, in verband met de hoge kosten, de kaart zou worden gepubliceerd op de schaal
1 50.000 i.p.v. 1 25.000, waardoor het aantal bladen teruggebracht kon worden van 210 tot 62. Ook zou
den de bladindeling, wijze van bladnummering en de projektieberekeningen voliedig worden overgenomen uit
de bijlagen bij het rapport van de Commissie De Man (2). De bladen zouden worden gegraveerd en gedrukt
op het Topographisch Bureau, een nieuwe naam voor de steendrukkerij van de Militaire Verkenningen, wel
ke sinds 1830 een zelfstandig leven was gaan leiden, los van de verkenningsaktiviteiten.
Zo ontstondde Topographische en Militaire Kaart, waarvan het eerste blad, Breda, in 1845 in proefdruk ge-
reedkwam. Het duurde evenwel nog tot 1850 voordat de definitieve toestemming voor de druk en versprei-
ding afkwam. In 1864 waren alle bladen van de TMK gedrukt; van een groot aantal ervan waren toen inmid-
dels al e6n of meer herziene herdrukken versehenen. De TMK is in 1932 offieieel opgevolgd door de tegen-
14
KB 37
