een militaire behoefte. Zoals we verderop in dit artikel zullen zien is dit voor de
dviele kaartgebruiker toch wel een bijzonder nuttige bijdrage.
Körte geschiedenis van de totstandkoming van de bestaan-
de kaarten
Het kan nuttig zijn om bij de invoering van een nieuwe schaal voor de Nederlandse
topografische kaart een kort historisch overzicht van de totstandkoming van de be-
staande kaarten te geven. Het Kon. Besluit tot het vervaardigen van een topografische
en militaire kaart van de toenmalige Nederlanden op de schaal 1:50 000 dateert van
18 februari 1815. Voor militaire doeleinden werden in de Zuidelijke Nederlanden
(grensgebied met Frankrijk!) voor 1830 een honderdtal kaarten 1 25 000 getekend.
Na de Belgische opstand begon pas het eigenlijke kaarteringswerk in de Noordelijke
Nederlanden, waar in 1842 de eerste bladen van de kaart 1: 50 000 in bewerking
(steengravure) kwamen. Van 1864 dateert de vervaardiging van de Chromo-topografi
sche kaart van het Koninkrijk der Nederlanden op een schaal 1 25 000, aanvankelijk
uitsluitend voor militair gebruik bestemd, doch in 1887 voor het eerst uitgegeven voor
civiel gebruik, zonder aanduiding van de militaire werken uiteraard. Niet iedereen zal
weten dat de topografische kaart 1 200 000 zijn ontstaan te danken had aan een
opdracht van de Minister van Binnenlandse Zaken tot het doen vervaardigen van een
Nederlandse geologische kaart 1 200 000. De onderdruk voor deze geologische kaart
zou n.l. gevormd moeten worden door een topografische kaart. In 1858 verscheen het
eerste blad van de geologische kaart en in 1869 was de kaart voltooid; een jaar daar-
voor verscheen de ongekleurde uitgave van de topografische kaart als de Topografische
atlas van het Koninkrijk der Nederlanden op een schaal 1 :200 000. In 1885 ver
scheen de gekleurde uitgave als de: Chromo-Topografische kaart van het Rijk op de
schaal 1 200 000. Gedurende tientallen jaren voldeden deze schalen aan de behoeften
totdat in recente tijd van weer andere zijden de uitgave van een kaart op de grote
schaal 1 10 000 gestimuleerd werd. Het eerste blad van deze als werkkaart (ook wel
schetskaart genoemd) uitgevoerde editie verscheen in 1952. In de Nederlandse litera-
tuur vinden we enkele artikelen die gecomponeerd zijn n.a.v. deze verschillende topo
grafische kaarten. Naast het onderwerp van de schaal worden echter ook andere aspecten
van de topografische kaart behandeld. Zo zijn er artikelen versehenen n.a.v. de voor
de topografische kaart gebruikte meetkundige grondslag, de overgang naar de foto-
grammetrie, de kaartinhoud, enz. Ons artikel wil deze literatuur slechts mamoreren. Het
is hier niet de geschikte plaats om over de inhoud ervan uit te weiden. Wel willen
we er op wijzen dat deze artikelen een afspiegehng vormen van de evolutie die in de
Nederlandse officiele kartografie heeft plaatsgevonden. Menigeen zal, alleen al bij het
zien van de titels van deze artikelen, herinnerd worden aan de emotionele sfeer waar-
mee sommige stukken waren geladen. Ieder artikel moet gezien worden tegen de achter-
grond van de tijd waarin het werd geschreven. Zo kunnen we ten eerste kennis nemen
van de reacties van binnen- en buitenlandse auteurs op het verschijnen van de eerste
editie van de Stafkaart (1850-1864) (19, 20). Bijzonder belangwekkend is daarbij het
artikel van de toenmalige archivaris van Friesland, W. Eekhoff (19), die zelf de
uitgave van een kaart 1 25 000 (afgeleid uit de kadastrale kaart) van de provincie
Friesland had verzorgd in de jaren 1849-1859.
We ondervinden nög het genoegen als we lezen op welk een internationaal erkenne
hoogte de druktechniek van de Topografische Inrichting onder Eckstein (1878-1908)
stond. Behalve de literatuur (22, 24, 28, 29) herinneren de verslagen van de Inter
nationale tentoonstellingen ons aan de internationale faam van de Topografische
Inrichting.
370
