421
wat los. Ze ontbreekt echter niet; herhaaldelijk vindt de lezer een vraag of opmerking, die onder het
lezen bij hem opkwam, verderop beantwoord of behandeld. Men moet dan ook hopen, dat het boek
niet slechts een naslagwerk zal blijven, maar dat de gebruikers de moeite willen nemen het in zijn
geheel zo al niet te lezen, dan toch door te bladeren. Slechts hierdoor kunnen zij het volle genot
van de waarde ervan verkrijgen.
Het Z.W.O.-subsidie, dat de publikatie mogelijk maakte, is goed besteed geweest en de publi-
katie in een wereldtaal is alleszins gerechtvaardigd, al heeft het boek hierdoor in het direkte 'aan-
spreken' van de Nederlandse lezer iets moeten verliezen.
Wij wensen Dr. Koeman gaarne geluk met de verschijning van dit standaardwerk en hopen,
dat het hem gegeven zal zijn zelf te helpen voortbouwen op de grondslagen die hierin zijn
gelegd. F. A.
Imkof, Eduard, Schweizerischer Miltelschulatlas. 1
Herausgegeben von der Konferenz der kantonalen Erziehungsdirektoren. Dreizehnte Auflage,
1962. Bearbeitung und Originalzeichnung: Eduard Imhof, Dr. h.c., Professor an der Techni
schen Hochschule, Zürich. Kartentechnische Erstellung und Druck Art. Institut Orell Füssli
AG, Zürich. 22,7 x 23,6 cm. Zu beziehen durch den kantonalen Lehrmittelverlag in Zürich.
Voor mij liggen een exemplaar van de Schweizerischer Schul-Atlas für Mittelschulen, op de
frontpagina geheten: Atlas für Schweizerische Mittelschulen mit Bundesunterstützung herausge
geben von der Konferenz der kantonalen Erziehungsdirektoren, 1. Auflage. 2 Ausgeführt von der
Kartographia Winterthur A.G. 1910 en een exemplaar met dezelfde titel, maar de 4. Auflage
zweiter Abdruck 1925. Deze oude atlassen zijn in een vuilbruine band gestoken zoals de oude
Diercke en de oude Bos. De nieuwe druk van de Zwitserse atlas daarentegen is gehuld in een
fleurige plastic band, schijnbaar ruw linnen en bedrukt met het relief van een deel van Zwitserland,
in grijs, en met de naam van de redacteur en de titel in rood. Een deel van de kaart, 7J4 cm,
bedekt ook de achterkant van de band, terwijl de rest ervan met een rood is gekleurd, z6 passend
bij het grijs van de kaart, zo'n prachtige kleurencombinatie en kleurvlakverdeling, dat de ontwer-
per ervan een eervolle vermelding verdient. Het formaat van de nieuwe atlas is gelijk aan dat
van de oude.
Wanneer niet enige jaren geleden de kaart van de Alpen uit deze atlas als bijlage bij opstellen
van de auteur was versehenen of op tentoonstellingen als die in Delft in 1959 ter gelegenheid van
de tweede Nederlandse Kartografendag te zien was geweest, (ik noem ook nog de kaart van het
oostelijk deel van de Vereniode Staten van Amerika in het Internationale Jaarhoek voor Kartografie
I, 1961 tussen de blz. 52/53), zou de verschijning van de atlas, tenminste in het buitenland, een
openbaring zijn geweest.
Uit de Mitteilungen und Erläuterungen, welke aan de atlaskaarten voorafgaan neem ik de vol-
gende woorden van de auteur over: „Grundlegend verändert wurde der Atlas vor allem durch die
neue Gestaltung der allgemeinen (topographischen) Regional-, Länder- und Erdteilkarten. Schrar-
fen und konventionelle Höhenstufenfarben wurden ersetzt durch schattenplastische, zeichnerisch
erstellte Schummertöne und naturalistisch-luftperspektivisch gegliederten Höhenstufenfarben, somit
durch eine Darstellungsart, wie sie in unseren Mittelschulatlas bisher den Detailkarten schweize
rischer Landschaften vorbehalten war. Jahrelange Bemühungen und Versuche, sowohl des Atlas
bearbeiters wie auch der Kartenproduktionstechniker des Hauses Orell Füssli, führten zur Ent
wicklung dieser für Karten kleiner Maßstäbe neuartigen, bildhafteren naturnaheren Darstellung.
Sie gelangt hier erstmals für ein größeres Kartenwerk zu konsequenter Durchführung.". Uit het
bovengenoemde jaarboek Iaat ik volgen: „Die Reliefschattierung nach dem Prinzip der Modellbe
leuchtung durch schräg einfallendes Licht, der sog. 'Schrägbeleuchtung', wurde zeichnerisch erstellt,
nicht auf dem Wege über die Modellphotographie. Dies erlaubte eine genügende Anpassung der
lokalen Lichtrichtungen an die einzeln Detailformen, und es ermöglichte ein genügendes Generali
sieren und Typisieren des Reliefs. Entsprechend den Erscheinungsformen der Schrägbeleuchtung
liegen die hellsten Flächen auf dem Lichte zugewendeten Abhängen, die Talsohlen aber und die
Ebenen liegen in einem Halbschatten. Die farbige Gestaltung der Schattentöne und die farbige
Höhenabstufung des Geländes folgten vor allem landschaftlich-luftperspektivischen Erscheinungen.
Überdies sollten die farbigen Höhenabstufungen in den großen Gliederungen deutlich wahrnehmbar
sein, aber anderseits die Plastik der Reliefdarstellung möglichst wenig stören. Hieraus ergab sich
1 De atlas verschijnt in de Duitse, Franse en Italiaanse taal. De titels van de laatste twee zijn:
Atlas scolaire suisse pour l'enseignement secondaire, 12e edition 1962 en Atlante svizzero per le
seuolo medie, 8 edizione 1962.
2 Welwillend mij ter beschikking gesteld door de heer M. de Smit.
K.N.A.G. LXXIX 30
