424
Bij de reproduktie van de eerste Waterstaatskaarten werd gebruik gemaakt van ge-
graveerde stenen, evenals bij de meeste andere kaarten uit die tijd. Hiertoe werd aller-
eerst de druksteen aan de bovenzijde zuiver vlak geslepen. Daarna werd de steen be-
dekt met een onoplosbare verbinding met gom. In deze laag werd de af te drukken
tekening gegraveerd, waardoor de steen plaatselijk bloot kwam te liggen. Door etsen
met verdund zuur konden deze gedeelten enigszins worden verdiept. Na het etsen werd
de steen ingewreven met vette inkt, welke zieh dus vastzette in de gegraveerde lijnen.
Uitsluitend de ingevette delen namen inkt op en gaven deze bij het drukken af aan het
papier. De niet ingevette delen, welke waren bedekt door een gomlaag, namen in
vochtige toestand geen inkt aan. Omgekeerd namen de ingevette delen bij het bevoch-
tigen van de steen geen vocht aan. De steen moest vöör iedere afdruk zorgvuldig
worden bevochtigd en ge'inkt. Het afdrukken geschiedde slechts langzaam. Juist toen
de eerste bladen van de Waterstaatskaart gedrukt zouden worden, was het mogelijk om
verlopende kleuren en tinten te kunnen drukken. Hierdoor kon voor iedere kleur met
een druksteen worden volstaan. Deze steen werd tevoren voorzien van een in de gom
laag gekrast fijn ruitennet, het zogenaamd grise. De lichtste tinten werden, na eenmaal
geetst te zijn, afgedekt. De tweede iets donkerder tint werd daarna nogmaals geetst en
ook afgedekt! Daarna volgden de derde tint en de waterleidingen. De donkerste delen
waren zodoende het langst aan het etszuur blootgesteld geweest en dus het diepste en
breedste weggeetst. Om de kleuren sluitend te kunnen graveren werd van de steen van
J. VAN DER KLEIJ
In het terrein worden alle van belang zijnde waterlopen verkend, terwijl tevens de waterschei-
dingen worden opgezocht, eventueel met behulp van inlichtingen van de beheersinstanties. In
polderland wordt de waterscheiding veelal gevormd door de dijken en kaden. Het komt echter ook
vaak voor, dat de scheidingen worden gevormd door dämmen in de sloten. Op de hoge gronden
heeft men weinig aanwijzmgen: de administratieve grenzen geven hier soms onvoldoende uit-
sluitsel. Na bestudering van eventueel aanwezige hoogtekaarten wordt in dergelijk geval de grens
van het stroomgebied in het terrein vastgesteld. Van beken en riviertjes wordt het totale stroom-
gebied aangegeven en waar nodig ook de onderdelen van de eerste zijtakken. In terreinen, die
door kanalen zijn doorsneden, wordt voor elk kanaalpand nagegaan, welk terrein daarop afwatert.
Ook worden in het terrein de nodige waterpassingen verricht. Dit betreft de hoogten van polder
peilen, slagdrempels van sluizen, hoogten van stuwen en dijken.
Van de bemalingsinstallaties worden de benodigde gegevens opgenomen zoals: soort gemaal, ver
mögen, opvoerhoogte, capaciteit en bouwjaar. AI deze gegevens worden in kleur aangegeven op
een gr'ijsdruk van de topografische kaart op de schaal 1 50 000. Men verkrijgt dan het zoge-
naamde modelblad of ontwerpblad. Dit modelblad vormt het uitgangspunt voor de verdere be-
werking op~"de kartografische afdeling. Bij dit modelblad behoort een wegenkaart, waarin de
wegen staan aangegeven op een grijze onderdruk. Tevens wordt bijgevoegd een grijsdruk van de
topografische kaart, waarop de tekst is aangegeven voor de te drukken kaart. Intussen is het bij
de kaart behorende randschrift reeds naar de afdeling publikatie gezonden voor lay-out. Het rand-
schrift moet tijdig gereed zijn om op het juiste tijdstip aan de kartografische afdeling afgeleverd
te kunnen worden. Met het modelblad wordt tevens een wijzigingsblad topografie meegezonden
naar de kartografische afdeling. Hierop zijn aangegeven de wijzigingen, die moeten worden aan
gebracht in de onderdruk van de Waterstaatskaart, zoals bijvoorbeeld stadsuitbreidingen en ge-
reedgekomen ruilverkavelingsobjecten.
Om het aantal veranderingen zo klein mogelijk te houden is het van belang om steeds Over de
nieuwste onderdrukken te beschikken. De ideale toestand zou dus zijn, dat direct na het ver-
schijnen van een blad van de topografische kaart ook het betreffende blad van de Waterstaatskaart
uitkomt. Vaak is dit wel mogelijk. Het komt echter ook voor, dat de uitgave van een blad van de
Waterstaatskaart daarop niet kan wachten. Bijvoorbeeld, wanneer er zeer ingrijpende wijzigingen
in de waterstaatkundige toestand hebben plaatsgehad, of voor het maken van plannen voor water-
i staatkundige werken. Een mooi voorbeeld hiervan is het blad Middelburg-West. Hiervoor moest,
omdat de topografische kaart geheel was verouderd, de gehele onderdruk worden getekend, in
verband met de juist plaatsgehad hebbende ruilverkaveling van het eiland Walcheren.
Bij vele bladen van de Waterstaatskaart wordt bij het modelblad nog gevoegd een kleurmodel.
Hierop staan aangegeven de definitieve kleuren. Tevens is daarop de betekenis te zien van de
verschillende tinten.
