bevat als de Swart-copie' (dus de Bonaparte-kaart) 'niet onder toezicht van
tasman of van visscher kan vervaardigd zijn, en dat eene kaart als de Museum-
copie al evenmin door een deskundig man als visscher kan zijn ontworpen'
'Wat Prins bonaparte en het Brits Museum wel bezitten', voegt naber er aan toe,
'is een kartografisch monstrum.' 'Met de netten heeft de teekenaar zieh de
grootst denkbare vrijheden veroorloofd: valsche netten heeft hij over de kustlijnen
geworpen en een gedeelte van die kustlijnen weer bij die valsche netten aangepast'.
'Bovendien', vervolgt naber, 'levert de kaart, in zijn ongeschonden Staat het klaar
bewijs, dat er een origineele op wassende graden geteekende kaart door visscher
is ingediend geworden'.
'Kunnen de monstra ons nu nog iets nuttigs leeren?' vraagt naber zieh af. 'Ja,
toch wel. Zij doen zien hoe men, in een tijd toen de wassende kaarten zieh ondanks
haar groote merites nog niet voldoende hadden ingeburgerd, soms streefde naar
oplossingen waarbij de goede hoedanigheden van het wassende net aan de siechte
van de cylindrische projectie konden worden gehuwd. Twee oplossingen, zoo zij
dien naam verdienen' - de Swart - en de Museum-copie - 'van dit in den grond der
zaak onoplosbaar vraagstuk hebben wij hier voor ons.'
'Waar en wanneer zijn deze werkstukken geboren? De Swart-copie, al is zij'
(volgens de Catalogus van Frederik Muller, Geographie Voyages, 1891) 'geteekend
op "papier du Japon, d'une qualite epaisse, celle qu'on employait alors au gouver-
nement Batavia" is vervaardigd, niet in Indie en onder de oogen van tasman of
visscher, maar in de Amstelstad zelve - getuige het Amsterdamsche wapen, prij-
kende in het midden der kaart. De Museum-copie is een Engeische bewerking van
een eveneens Nederlandsch (Amsterdamsch) voorbeeld, dat oorspronkelijk bedoeld
was als zusterkaart van de Swart-copie en zieh daarvan alleen onderscheidde door
de leepere manier waarop met de parallel van 37° was gegoocheld - met alle ge-
volgen van dien. Als gissing (niet meer dan als gissing) zou ik wenschen voor te
dragen dat beide werkstukken voor 1696 in het atelier van de jongere blaue's zijn
vervaardigd, om te kunnen dienen op de zorgvuldig voorbereide expeditie van het
Smaldeel van drie schepen onder Willem de vlamings bevel. Men heeft gewenscht
den Schipper goed van kaarten te voorzien en getracht iets voor hem op papier te
brengen dat, op hooge zuidelijke breedten beter zou voldoen dan van de cylin
drische kaart mocht worden verwacht en zulks zonder een copie van de onpopu-
laire wassende kaart mede te geven waarvan visscher's exemplaar op de tafel des
teekenaars lag!'
Wat dit laatste betreft, naber's vermoeden is bevestigd. wieder nl. vond in 1919
volgens een enigszins verwarrende, onduidelijke, zo niet foutief gestelde medede-
ling in het T.A.G. 2, XLIX, 1932, pp. 911/12 een copie van omstreeks 1665 date-
rende, van die op wassende breedte getekende kaart in de National-Bibliothek te
Wenen. Het is een copie naar een origineel in het bezit van de Compagnie, dat
echter verloren is gegaan. Zij maakt deel uit van de uitgebreide atlas van eugenius
van savoye; in faesimile is zij opgenomen in Monumenta Cartographica IV, 1932;
een verkleinde zwart/wit reproduetie van de originele Tasmankaart vindt men in:
De wereld op papier, p. 113. De titel van de kaart luidt: Alhier is int Plat, met groote
Neersticheijt en Vlijt ontworpen, ende op wassende graden gecaerteert alle de
Seijlagien, ende Nieuwe gevonden Landen, opgedaen en beseijlt anno 1642 en anno
174
Geschiedenis van de kartografie en historische kartografie
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift II (1968) Nr. 2
