een moderne methode van becijfering längs verkorte weg. Hij noemt het bereke-
nen van de „breedte" van de zon - dus van het amplitudo - „onnut" en „pericu-
leus". Onnut, omdat men de gehele zaak kan vatten in een tafel, waarin men de
uitkomst kan opzoeken; „periculeus, omdat men hoewel ervaren in 't rekenen
lichtelijck missen kan", dus cijferfouten maken. Om van de stuurlieden deze
„moeyelijcken en voor hun ongewoonen last van rekenen af te nemen en alle
dolingen, daer uyt konnende ontstaen, te voorkomen", had hij de tafel berekend.
Deze tafel nu heette onder de zeelieden een luiwagen. Men zal in de benaming
niet moeten lezen, dat de tafel was bestemd voor luie mensen. De bedoeling zal
eerder zijn geweest: de tafel dient het gemak.
Tussen haakjes zij opgemerkt, dat Willem janszoon niet alleen dit onderdeel
van de navigatie heeft bevorderd. Eveneens ten dienste van de zeevaart gaf hij een
tafel uit voor de declinatie van de zon, die behalve bij breedtebepaling ook kon
dienen bij het berekenen van het amplitudo. Deze tafel en de luiwagen verschaften
te zamen de gegevens die de zeeman nodig had, behalve dan de breedte waarop
het schip zieh bevond en die hij moest kennen. Die tafel droeg tot titel:
Tafelen van de Declinatie der -Sonne en voornaemste vaste sterren, mitsgaders van
verscheyden gebruyck der Noordsterre. Nieulijcx allen Zeevaerenden ten dienst
ghecalculeert door Willem Jansz Blauw.
't Amsterdam, bij Willem Jansz Blauw in de gulde Sonnewijser. Anno 1625.
Wij blijven bij blaeu's Luiwagen. Hiervan is een latere uitgave bekend, in het
licht gegeven door claas jansz vooght, zieh noemende: „land-meeter en leer-
meester in de wis-konst, als Stuurmans Konst, enz. tot Amsterdam". De titel ervan
luidt:
De Luywaagen, inhoudende de Taafelen van de breete des Zonsopgang, door W.
Blaau, met onderrechting, om sonder reekening de miswijsing des Kompas in alle
Gewesten des Aardbols niet loopende boven de 63 graden, soo Noorder als Zuyder-
breedtete vinden, zijnde seer dienstig voor de geene, die na Oost-of West- Indien
vaaren, door C. J. Vooght, Geometra.
t'Amsterdam, bij Joannes van Keulen, boek- en zeekaartverkooper en Graad-
boogmaker aan de Oostzijde van de Nieuwebrug, in de Gekroonde Lootsman.
Ook hier wordt geen jaar van verschijnen gemeld 4. In het voorwoord, gericht tot
„den swervende Zeeman" wordt in de geest zoals Willem janszoon dit deed,
de bedoeling aangegeven. Voor het „gemak en seekerheyd der Zeevarenden",
die in het rekenen „niet al te geconfijt waren", was het gemaakt, om hun „de
Moeyte van reekenen te beneemen". Er volgen een handleiding voor het gebruik
met cijfervoorbeelden, dan het tabelwerk. In tegenstelling met de eerste uitgave
staan in dit boekje op een pagina de tabellen afgedrukt voor twee breedtegraden.
Wat de declinatie betreft bestaat gelijkheid in het interval van 10'. Hierdoor is dit
tabelwerk in grootte tot een vierde van de omvang geredueeerd, waarmede het aan
duidelijkheid veel heeft verloren. Dit drukwerk kan niet in de schaduw staan van
hetgeen joan blaeu meer dan een halve eeuw vroeger in de wereld bracht.
De methode is nadien in gebruik gebleven bij de zeevaart. Zelfs is zij in het
begin van onze eeuw nog onderwezen op visserijscholen en zeevaartscholen voor
opleiding van stuurlieden voor de kleine vaart5. Schrijver dezes heeft lange jaren
374
De Luiwagen van Willem Janszoon Blaeu
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift II 1968) Nr. 4
