Buitenlandsewereldatlassen
Eenvoudige, algemene handatlassen van buitenlandse herkomst, die in Nederland
in de eerste helft van de 19e eeuw gebruikt werden, waren o.a. m. lapie, Atlas clas-
sique et universel (c. 1816) en A. H. brue, Atlas Universel (c. 1822-1846). Wie zieh de
luxe van een groot-folio editie met 50-100 kaarten kon permitteren had de keuze
uit Engelse, Franse ot Duitse atlassen. Voor de Engelse grote handatlassen kon
men kiezen uit die van a. arrowsmith (London), van j. Thomson (Edinburgh) of
van laurie whittle (London).
Voor de Franse handatlassen kon men de 'grote Lapie' of de 'grote Brue' bestellen
of wel het grote werk van c. malte-brun.
De Duitse atlassen waren aanvankelijk kleiner van omvang dan de Engelse en
Franse. In de periode 1800-1810 leverde het Geographisches Institut te Weimar vrij
veel kaartwerk aan de Europese markt. In 1816 begon de Stieler Atlas in afleverin-
gen te verschijnen, welke in 1823 tot 50 kaarten aangegroeid was en als eerste com-
plete uitgave in een band verkocht werd. Deze werd in 1836 gecompleteerd tot
een nieuwe uitgave met 63 kaarten. Daarnaast waren de (kleinere) uitgaven van het
Bibliographisches Institut (Joseph Meyer) zeer in trek. De tweede helft van de 19e
eeuw wordt gekenmerkt door een indrukwekkende ontwikkeling van de atlaskar-
tografie in Europa, waarbij Duitsland en Engeland onbetwist de belangrijkste po-
sitie innamen. Enkele jaartallen kunnen die ontwikkeling illustreren:
1850-1880
Nederlandse atlassen uit deze periode verraden duidelijk invloeden der buitenland
se atlaskartografie. Er is in de 19e eeuw echter nooit een Nederlandse atlas versehe
nen die de pretentie bezat een grote wereldatlas te willen zijn. Zelfs de „grote atlas-
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift II (1968)
Nederlandse atlassen uit de 19e eeuw
Voor Duitsland (naast de verdere uitbreiding van de Stieler
1842 emil van sydows atlas.
1848 Eerste editie van h. berghaus' Physikalischer Atlas.
1860 HEINRICH KIEPERTS Groszer Handatlas.
1880 r. andree's Handatlas in eerste oplage bij Velhagen en Klasing, Leipzig.
1894 e. debes Neuer Handatlas in eerste oplage bij de Geogr. Anstalt van W. Wagner, Leipzig.
Voor Engeland:
1840 Eerste editie van black s General atlas, in 1858 voortgezet door john Bartholomew,
Edinburgh.
(1840) james wyld's New general atlas.
1843 Eerste editie van a. k. johnston's National Atlas of historicalcommercial and political
geography.
1848 Eerste editie van a. k. johnston's Physical Atlas.
1861 a. k. johnston's Royal Atlas.
1897 The Times atlas.
Voor Frankrijk
1860 a. H. dufour's Atlas historique et universelle.
1883 f. SCHRÄDER l. vivien de s. Martin, Atlas Universel.
(1899) Atlas Larousse Illustre.
