Door hun formaat, kwaliteit en prijs onderscheiden ze zieh van de grote groep al-
gemene atlassen. Ze bezitten een karakter dat in die jaren voor deftig gold. Uit titel
en uitgeversadres proeft men tegen de achtergrond van hun totstandkoming een
militaire invloed. Kortom, hun allure was dermate indrukwekkend dat het de 'klei
ne luyden' van aanschaffing weerhouden zal hebben. De prijs was trouwens ook
prohibitief, afgestemd op het levensniveau van kolonisten en hun zakenrelaties
in het moederland.
Voor de kaartenliefhebber vormen de atlassen van Nederlands Indie zeer interes
sant materiaal. Ze geven in de eerste plaats een historisch overzicht van de kaarte-
ringsgeschiedenis en bieden in tweede instantie voorbeelden van prachtig teken- en
graveerwerk. Ten slotte kan men zeggen dat de ontwikkeling van de atlas van Ne
derlands Indie culmineerde in de nimmer overtroffen Atlas van Tropisch Nederland
uit 1938.
Toelichtingop het Schema
Het Schema is in de eerste plaats bedoeld als een 'stratigrafische tabel', in dezelfde
zin toegepast als in de geologie gebruikelijk is. Het laat zien welke speeimen van
atlassen in verschillende 'tijdperken' geleefd hebben, hoe lang ze het bestaan vol-
gehouden hebben en wanneer ze uitgestorven zijn. Op verzoek van de auteur Steide
de heer schoenmakers het Schema zodanig samen dat van verschillende atlassen
de geschiedenis na 1880 (de eind-datum van Atlantes Neerlandici) gevolgd kon wor
den. Daarmee werd aansluiting op onze tijd verkregen. Er werden echter bewust
geen atlassen in het Schema opgenomen die na 1900 voor het eerst versehenen zijn.
Zoals immers de bedoeling van een goed Schema is, moet het zichzelf verklaren.
Er zal daarom van uitleg worden afgezien. Om misvatting te voorkomen wordt
nog eens herhaald dat het Schema uitsluitend op algemene- en schoolatlassen be-
trekking heeft. Het geeft bovendien slechts de belangrijkste atlassen en is dus bij
lange na niet volledig. Een zo volledig mogelijke bibliografie van Nederlandse at
lassen, uitgegeven voor 1880, verschijnt t.z.t. in Atlantes Neerlandici.
Nederlandse atlassen uit de I9e eeuw
413
NOOT
1. Uitgegeven door Theatrum Orbis Terrarum Ltd., Amsterdam 1967.
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift II 1968)
