Besprekingen
haack, Hermann, Haack Grosser Weltatlas. Geographisch-Kartographische Anstalt, Gotha/
Leipzig 1968. Uitgever voor west-europese landen: Pergamon Press Oxford.
In twee voorafgaande nummers van dit tijdschrift (febr. en juni 1968) besprak ik de afleveringen
1 t/m 5 van bovengenoemde atlas. Met de nu ontvangen afleveringen 6 en 7 is deze atlas voltooid.
Het complete werk wijkt nogal belangrijk af van de oorspronkelijke opzet. Daarom geef ik hier
nogmaals de omvang van het voltooide werk. Het geheel bestaat uit een atlas met losbladige
kaarten en een afzonderlijk register.
De atlas omvat 5 groepen van kaarten:
a. 80 bladen met staatkundig-administratieve kaarten 1-80.
b. 12 bladen met reliefkaarten in hoogtezonekleuren A1-A12.
c. 19 bladen met relieftypenkaarten B1-B19.
d. 7 bladen met economisch-geografische kaarten C1-C7.
e. 3 bladen met plattegronden van enkele Steden D1-D3.
Het register bestaat uit 3 gedeelten
a. Een groot register voor de kleinschalige kaarten 1-62.
b. Een klein register voor de grootschalige kaarten 63-80.
c. Een register met namen voor de stedenkaarten D1-D3.
De atlas is voorzien van een uitvoerige inleiding met een toelichting voor de kaarten, uitspraak-
regels, de namen van een aantal geografische begrippen (rivier, berg, kaap en derg.) in verschillen-
de talen en de afkortingen hiervan. Het register heeft aan het eind een toelichting van 32 blad-
zijden over de bosbouw in de verschillende landen.
Deze simpele opsomming geeft al een idee van de weldoordachte opzet van het werk. Haack's
Grosser Weltatlas is bestemd voor de ontwikkelde leek met een beperkte geografische kennis, die
snel en betrouwbaar ingelicht wil worden over allerlei dingen. De moderne mens wordt dagelijks
overspoeld met een stroom van informaties, ook geografische. Hieruit ontstaat het verlangen deze
gegevens te lokaliseren en in een begrijpelijk verband te plaatsen. Een goede atlas is hiervoor een
onontbeerlijk middel. In deze atlas ligt het zwaartepunt dan ook bij de z.g. staatkundige kaarten.
Van de 120 kaartbladen behoren 80 tot bovengenoemde groep. Een der mooiste prestaties van
dr. tr. r. habel en zijn medewerkers (in het voorbericht worden er meer dan honderd genoemd!)
is de verzorging van deze serie kaarten. In de eerste plaats vanwege het verzamelen en verifieren
van de duizenden gegevens, de z.g. 'Materialbeschaffung'. Een tijdrovend en kostbaar werk. De
vermelding van de gebruikte bronnen op de achterkant der bladen geeft er een indruk van.
Dan volgt het in kaart brengen van dit materiaal op kaarten met een schaal die varieert van
1 3000000 tot 1 6000000 en kleiner, die ieder op zichzelf een oplossing vragen voor symbool,
beschrifting en generalisatie. In de bespreking van het eerste gedeelte heb ik reeds gewezen op
de goedgeslaagde combinatie van reliefschaduw en beschrifting.
De A-groep bestaat uit 12 kaarten met reliefweergave door middel van hoogte- en dieptezone-
kleuren. Het zijn allemaal kleinschalige kaarten van 1 15000000 (Europa) tot 1 75000000
(de Aarde). Vooral het relief van de zeebodem is duidelijk en uitvoerig aangegeven. Door de
kleine schaal worden de landvormen echter zo sterk gegeneraliseerd, dat het relief zijn expressie
verliest. Vermoedelijk in verband hiermede zijn een aantal relieftypenkaarten opgenomen.
Deze B-groep van 19 kaarten komt in de oorspronkelijke inhoudsopgave niet voor. De wijze van
reliefweergave in deze groep is het eerst ontwikkeld in de Ver. Staten door a. d. lobeck en vooral
door de bekende kartograaf erwin raisz. lobeck spreekt van 'physiographische' kaarten, raisz
gebruikt de namen 'morphographic or landform maps'.
Ze geven een pictureel, perspectivisch beeld van het aardoppervlak door een combinatie van
hoogtezonekleuren, schrapjes en reliefschaduw bij noordwestbelichting. Het is in zekere zin een
uitbreiding van de blokdiagrammen. Aan de achterkant van de meeste bladen is dan ook een
blokdiagram van een deel van het betreffende gebied opgenomen. Het mooiste eflfect wordt
bereikt in bergachtige gebieden, het minst geslaagd is de afbeelding van uitgestrekte plateau- en
tafellanden bv. op B7, de kaart van Europees Rusland. De vele ingesneden rivierdalen, aangegeven
door schrapjes, maken een zeer wriemelige indruk. Zö is dit landschap niet, vanuit de lucht gezien.
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift III (1969) Nr. 4
