ruimtelijke representatieve modellen, die verschillende zijden van de objectieve
werkelijkheid tot uitdrukking brachten. Het maken van deze modellen geschiedt:
1. volgens vastgestelde mathematische wetten, die via de mathematische de
menten van de kartografische uitbeelding, nl. schaal en projektie, uitgedrukt
worden; 2. door het gebruik van verschillende methodes van wetenschappelijke
abstrahering, die kartografische generalisering worden genoemd; 3. met behulp
van een speciaal systeem van kartografische Symbolen. In het bijzonder gaf het
onstaan van de 'semiothiek' - een onderdeel van de filosofie, gewijd aan de theorie
van symboolsystemen - de sleutel tot een dieper begrip en analyse van de laatste
der genoemde bijzonderheden, eigen aan elke kartografische uitbeelding.
De hierboven uitgesproken opvattingen zetten de schrijver van dit artikel er in
januari 1967 toe aan als onderwerp en methode van kartografie te beschouwen
„de leer van ruimtelijke opstelling, verbinding en correlatie van verschijnseien in
natuur en maatschappij (en hun veranderingen in de tijd) uitgedrukt d.m.v. een
speciaal systeem nl. van kartografische Symbolen". Vervolgens gaf hij, in een
nauwkeuriger redaktie, een volledige en strakke logische definitie van kartografie
nl.de wetenschap van het tot uitdrukking brengen en het onderzoeken van de
ruimtelijke opstelling, verbinding en correlatie van verschijnselen in natuur en maat
schappij (en hun veranderingen in de tijd) door middel van aanschouwelijk-sym-
bolische modellen (kartografische weergave), die de verschillende kanten van de
werkelijkheid reproduceren. Deze definitie begrenst de interessen van de kartografie
niet tot kaarten van de aarde (geografische kaarten) maar breidt hen uit met ten
eerste kaarten van hemellichamen en van de sterrenhemel, en ten tweede met glo-
ben, reliefkaarten, blokdiagrammen en andere ruimtelijke modellen voorzien van
kartografische Symbolen. De definitie geeft als onderwerp van de wetenschap: de
ruimtelijke opstelling, verbinding en correlatie van verschijnselen (en hun ver
anderingen in de tijd), en als methode: de kartografische weergave d.m.v. aan-
schouwelijk-symbolische modellen. Daarbij blijkt zij een natuurlijke ontwikkeling
te zijn van de definitie uit 1954, die in algemeen toegankelijke vorm het wezen en
de inhoud van de kartografie - haar theorie en praktijk - weergeeft.
Een wezenlijke bijdrage in de uitwerking van de Problemen rond onderwerp en
methode van de kartografie leverden de onlangs verrichte onderzoekingen van de
Georgische kartograaf a. f. aslanikasvili die op filosofische basis (op basis van
de theorie van kennis volgens de materialistische dialektiek) uitgevoerd zijn. In
zijn eerste (in chronologische volgorde) publikatie De taal van de kaart gaf aslani
kasvili (1967) een theoretische analyse van het symbolensysteem, door hem 'taal
van de kaart' genoemd, van de kartografische weergave en haar wezen, die inzicht
verschaffe in de principes van haar werkwijze. De tweede publikatie bevatte
Stellingen van een voordracht Over de kartografische vorm van wetenschappelijke
vormgeving (1968) waarin aslanikasvili kaarten beschouwde als een speciale
manier van wetenschappelijke vormgeving en hij verduidelijkte de 'gnoseologische'
funkties van de kartografische modellen. Tenslotte, in de generaliserende mono-
grafie Kartografie: Theoretische problemen (1968, in het Georgisch) onderzocht
hij, naast de reeds eerder beschouwde problemen, de funkties van de kartografische
weergave, de methodes der kartografie, speciaal de analyse en Synthese, hun ab
strahering en generalisering. Hij Steide het onderwerp der kartografie vast en in de
conclusie toonde hij het wezen der kartografie als wetenschap aan. aslanikasvili
Onderwerp en methode der kartografie
181
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift IV (1970) Nr. 2