Kartografie
F.J. ORMELING Jr.
Geschiedenis-kaarten
De weergave van historische ontwikkelingen op staatkundig, economisch of cultu-
reel terrein vraagt om een eigen richting in de thematische kartografie. In Duitsland is
döze richting de geschiedenis-kartografie sterk ontwikkeld, getuige de overvloedige
literatuur die daar over dit onderwerp is versehenen en het bestaan van een speciale
rubriek 'Geschichte' in Bibliotheca Cartographica.
Geschiedenis-kaarten zijn kaarten die een geschiedkundig onderwerp als thema
hebben. Om verwarring te vermijden tussen kaarten met de geschiedenis als onderwerp
en kaarten uit een voorbije periode heeft Ogrissek1 voor deze laatste groep de term
'historische' of 'oude kaarten' gereserveerd, en voor de eerste groep de term 'geschie
denis-kaarten'.
In navolging van de ingeburgerde begrippen 'cartes anciennes' en 'old maps' lijkt het
echter beter te spreken van 'oude kaarten', i.p.v. historische kaarten, wanneer we
kaarten uit een voorbije periode bedoelen. Het doel van een geschiedenis-kaart is het
uitbeelden van een bepaalde toestand of ontwikkeling uit het verleden. Geschiedenis-
kaarten kunnen twee funeties hebben ze kunnen dienen als basis voor historisch
onderzoek, of als een middel voor kennisoverdracht. In het eerste geval zal men bijv.
aan de hand van grootschalige, niet-gegeneraliseerde kaarten bepaalde verbreidingen en
ontwikkelingen proberen te correleren met andere verschijnselen,zoalsrelief, vegetatie,
hydrografie en grondgebruik (dus met de topografie in het algemeen). In het tweede
geval, de kaart als communicatie-middel, zal men een andere kartografische uitvOering
kiezen. Men zal zowel de kaartondergrond als de kaartinhoud moeten generaliseren,
om zo duidelijk mogelijk de ontwikkeling uit te kunnen beeiden.
Het gaat bij geschiedenis-kaarten om de weergave van de ruimte en van de tijd, dus
van vier variabelen. Met de weergave van de plaats op aarde en van het relief zijn
kartografen reeds vertrouwd: het probleem bij geschiedenis-kaarten is de weergave van
de Vierde variabele: de tijd. Door de tijd in de ruimte te laten varieren zijn we getuige
van bewegingen, Processen en ontwikkelingen. Welke grafische middelen heeft men om
die bewegingen en ontwikkelingen aan te duiden en ze uit een kaart af te kunnen laten
lezen? Ze echt weergeven kan men niet aan de hand van een kaart, doch siechts d.m.v.
een film.
De bewegingskaart of dynamische kaart
Om een beweging tussen twee punten längs een bepaalde route uit te beeiden
maken kartografen gebruik van een eeuwenoude methode: de pijl. Dit is een van de
weinige Symbolen die een idee van beweging, van dynamiek, met zieh mee brengen.
Pijlen hebben de volgende eigenschappen: de route die gevolgd wordt blijkt uit het
verloop van de lijn; de richting van de beweging längs die lijn wordt door de pijlkop
aangeduid; en de breedte van de pijl kan ons informeren over de intensiteit van de
K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift V (1971) Nr. 5
619
