beweging. Die intensiteit kan bestaan uit de omvang van een leger, de frequentie van
verbindingen of een hoeveelheid vervoerde produkten.
Men kan op allerlei manieren pijlen differentieren. Door kleur en signatuur van de
lijnen te varieren kan men bijv. de ontdekkingsreizen van vele illustere voorvaderen op
een kaart karteren, waarbij men met een bepaalde kleur de tochten der ontdekkings-
reizigers van een bepaalde nationaliteit aangeeft, en door middel van verschillende
lijnsignaturen die van landslieden differentieert. Aan de hand van dergelijke signatuur-
verschillen kan men ook een opeenvolging in de tijd suggereren een stippellijn geeft
bijv. de beweging op de eerste dag aan, een gestreepte lijn de tweede, en een volle lijn
de beweging op de derde dag, etc.
Het is vooral de vooroorlogse Duitse geopolitieke school van Haushofer geweest die
het gebruik van pijlen heeft uitgewerkt voor het aangeven van de 'Raumkrä'fte',
'Kraftlinien', etc. Men onderscheidde bijv. een oppervlaktepijl of verzamelpijl, die
aangeeft dat de bevolking van een bepaald gebied ergens naar streeft of in een bepaalde
richting tracht op te trekken; de uitstralingspijl, die aangeeft hoe een aanval in
verschillende richtingen opgesplitst wordt: tangbewegingen om een gebied te isoleren,
te belegeren, etc. (zie fig. 1).
Het weergeven van ontwikkelingen
Tegenover de weergave van bewegingen Staat de weergave van ontwikkelingen van
de betrekkingen tussen verschijnselen, en de veranderingen daarin, binnen een bepaalde
periode. De weergave van de ontwikkelingen kan op twee manieren geschieden, nl.
door middel van het naast elkaar plaatsen van een serie dwarsdoorsneden, of in een
kaart, een ontwikkelingskaart - door middel van tintverschillen2
Met dwarsdoorsnede bedoelt men de weergave van een verschijnsel in een gebied op
een bepaald tijdstip, een 'momentopname' dus. Wil de betreffende kaart zinvol zijn,
dan dient het moment juist uitgekozen te zijn, d.w.z. kenmerkend voor een periode.
Om de uitbreiding van het graafschap Holland in de veertiende eeuw weer te geven zou
620 K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift V (1971) Nr. 5
a) Verzamelpijl
b) Uitstralingspijl
c) Tang beweg ing
e)verschillende fasen in een
aanval
fasen
Fig. 1. Symbolen voor geschiedenis-kaarten I
