KARTOGRAFIE
Kartografische implikaties van de planekonomie 50jaar Sovjetkartografie
Sedert de stichting van de Sovjetstaat in Rusland heeft de kartografie in dat land
gewerkt volgens de direktieven van de plannen door middel waarvan men de
ekonomische opbouw van het land ter hand nam. Om de invloed van deze aanpak
volgens het plan en de straffe centralistische leiding daarbij op de kartografische
produktie na te gaan, wordt in dit artikel de ontwikkeling van de Sovjetkaarten
gedurende de laatste 50 jaar gevolgd.
De ideeen van de Sovjetleiders (die in 1917 de macht overnamen en rond 1922 tijd
kregen voor andere zaken dan oorlog voeren) waren van de aanvang af zeer
uitgesproken over het doel en het gebruik van de kartografie: naast militaire
doeleinden waren dat ekonomische vooruitgang en Propaganda. Vaak gingen deze twee
laatste ook samen.
V.l. Lenin richtte op 15 maart 1919 een Staats Geodetische Dienst op, die na de
stichting van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken in 1922 de naam Glavnoje
Oepravlenije Geodezii i Kartografii (GUGK, Hoofdbureau voor Geodesie en Karto
grafie) zou krijgen. Deze dienst werd opgericht „voor de bestudering van het territoir
van de republiek uit topografisch oogpunt, om de produktieve krachten van het land
weer op te richten en te ontwikkelen".14 Lenin bewerkstelligde hiermee de een-
wording van alle kartografische en geodetische organisaties van de republiek evenals de
koördinatie van hun aktiviteiten. Hij gaf de nieuwe instantie tegelijk haar programma:
realisering van een systematische topografische opname van het gehele land en
organisatie van het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs in de geodesie en
kartografie.
De opmerkingen die Lenin in brieven en dekreten over de kartografie maakte6
worden nog steeds aangehaald in alle Sovjetpublikaties op kartografisch gebied. Hij
definieerde daarin de methodologische fundamenten van de Sovjetkartografie, waarbij
hij volledigheid, doelmatigheid en de weergave van de verschijnselen in hun historische
ontwikkeling eiste, en bovendien hamerde op het belang van ideologische kaarten.18
Verder wees hij op het nut van visuele hulpmiddelen, waaronder kaarten, voor de
verbreiding van kennis onder het volk en voor de politieke opvoeding7. Het gebruik
van alle mogelijke grafische hulpmiddelen is in deze periode een kenmerk geweest van
de propaganda voor de kommunistische ideeen in Rusland net zoals nü in China het
stripverhaal bij de propaganda te hulp geroepen wordt.
De Russen zijn zieh goed bewust geweest van de kommunikatie-kracht van de kaart.
Een voorbeeld hiervoor zijn de 'agitatsionno-propagandistskoj karty' (de propagan
distische agitatie-kaarten) die gebruikt worden bij het mobiliseren van de volksmassa's
voor de grootse projekten die de Sovjetstaat aan gaat pakken. Dit geldt bijv. voor het
plan tot elektrificering van het land (GOELRO-projekt ca 1920), een stokpaardje van
F.J. ORMELING*
DE INVLOED VAN LENIN
K.N.A.G. Geograßsch Tijdschriß VI (1972) Nr. 4
385
