dien wordt een relatief groot aantal kaarten ambts-
halve gratis verspreid en blijft zodoende buiten het
normale handelsverkeer.
Behalve dit laatste maakt ook het naar verhouding ge
ringe bedrag dat de Produkten der overheidskarto-
grafie opbrengen (vooral gezien tegenover de gedane
investeringen aan research en mankracht) een ver
geh, jking in dit opzicht met de commerciele produkten
weinig zinvol.
b. De commerciele kaartproducent werkt uiteraard
vanuit het winstmotief en voor de markt. Los van vele
andere aspekten, met name door Verroen belicht,
leidt dit ook tot concurrentie met andere kaartprodu-
centen en daardoor tot een zekere geheimhouding
inzake bijv. oplagen, investeringen, afzetcijfers en
geldopbrengsten, waardoor het moeilijk is een cijfer-
matig beeld te verkrijgen van wat er in deze sector
omgaat
Een tweede bezwaar bij het verkrijgen van kwantita-
tief inzicht ligt in het feit, dat een vrij groot deel der
door de commerciele kartografie geproduceerde kaar
ten niet als zodanig, doch als onderdeel van andere
grafische produkten aan de markt komen en dan sta
tistisch niet meer "grijpbaar" zijn. Men denke bijv.
aan kaarten, opgenomen in boeken. Het kaartmate-
riaal in bijv. een grote encyclopedie staat gelijk met
dat van een flinke zgn. gezinsatlas, die bij de huidige
prijsverhoudingen zo tussen de f 75, en f 100,
kost. Bij een (aangenomen) oplage van 40.000 exem-
plaren van een grote encyclopedie zou dus, verdeeld
over enkele jaren, een bedrag van tussen f 3 en 4
millioen buiten de statistiek van produktie en afzet
van kartografische produkten blijven. Dit geldt, zij
het minder spectaculair, voor alle kaarten die in
boeken terechtkomenHoe groot, in geld uitgedrukt,
het deel van de commerciele kaartproduktie is, dat
aldus statistisch "onderduikt" laat zieh zelfs niet bij
benadering vaststellen. De statistiek houdt zieh in dit
opzicht slechts bezig met de eindprodukten en wanneer
dit eindprodukt een boek is 'bestaat" de daarin opge
nomen kaart statistisch niet meer. Zelfs atlassen
worden statistisch niet als zodanig vermeld, doch
eenvoudig tot de "gebonden boeken" gerekend.
Een andere complicatie vormen de zgn. licentie-
edities, ook wel co-produkties genoemd. Het gaat
hierbij om atlassen, die in het buitenland worden
gemaakt, doch die hier door Nederlandse uitgevers
onder Nederlandse titel en eventueel met begeleiden-
de tekst in het Nederlands, op de markt worden ge
bracht. Hoewel ze in de statistiek van de afzet (zij
het dan ongespeeifieeerd) als Nederlandse "boeken"
worden beschouwd, is het aandeel van de Nederlandse
kartografie aan hun totstandkoming relatief zeer ge
ring. Doordat enkele grotere, thans in Nederland
verkrijgbare atlassen op deze wijze tot stand zijn ge-
komen, zou het beeld van de statistiek, indien deze
beschikbaar was, voor wat betreft atlassen dus vrij
geflateerd zijn.
Uit het voorgaande zal wel duidelijk zijn geworden,
dat de toch al zeer schaarse gegevens, die de sta
tistiek ons verschaft, met de nodige voorzichtigheid
moeten worden gehanteerd. De werkelijkheid die zieh
hierachter verbergt is complex.
Omvang van de kartografische produktie
Wie zou menen, dat de door het Centraal Bureau voor
de Statistiek gepubliceerde produktiestatistieken voor
de uitgeverij, resp. de drukkerijen hem gedetailleerd
over de kartografische produktie kan inlichten, wordt
teleurgesteld. Noch de Produktie statistiek Drukke
rijen 4) noch die van de Uitgevers 5) geven ons hier-
over enig uitsluitsel. Bij de statistiek van de Drukke
rijen (Tabel 7, Totale afzet), zullen de atlassen e.d.
wel verborgen zitten in de post "Boeken en brochures",
bij de statistiek van de uitgeverijen (Tabel 2, Totale
afzet) vermoedelijk onder "Gebonden boeken". Hieruit
is natuurlijk geen enkel bruikbaar gegeven af te lei
den. Ook via de Vereniging tot Bevordering van de
Belangen des Boekhandels komt men niet verder: op
de jaarlijks in het "Weekblad" gepubliceerde staat van
versehenen boeken komt slechts de post "Aardrijks-
kunde" voor, waarvan uiteraard de atlassen slechts
een onderdeel vormen.
Het enige cijfermatige houvast dat ik heb kunnen ont-
dekken vormt een rapport, uitgebracht door het Gra
fisch Economisch Adviescentrum 6), waarin voor
1970 het volgende gegeven voorkomt: Gebaseerd op
een onderzoek, dat 60% van de Nederlandse drukke
rijen omvat, doch dat representatief kan worden ge-
acht voor de gehele Nederlandse grafische industrie,
werd in 1970 door drukkerijen voor een bedrag van
f 5.711.000 aan kartografische produkten afgeleverd;
hiervan werd 15% geleverd aan eigen of concernge-
bonden uitgeverijen, terwijl 85% op de vrije markt
werd gebracht. Past men de voor boeken geldende
multiplicator van 4, 5 5 op dit bedrag toe, dan zou
deze produktie een "winkelwaarde" vertegenwoordigen
liggend tussen 25,7 en 28,6 millioen gülden. Hierbij
zijn uiteraard niet inbegrepen de door de overheid in
eigen overheidsbedrijven vervaardigde en door haar
verkochte kaarten (bijv. die van de Topografische
Dienst, Waterstaat enz.) en evenmin de uit het buiten
land gei'mporteerde atlassen en kaarten. Over deze
laatste verschaft de "Maandstatistiek van de buiten-
landse Handel" ons enig inzicht. Hieruit blijkt de in
en uitvoer van kartografische produkten zieh als
volgt te hebben ontwikkeld 7):
Gedrukte aard- en hemelglobes, alsmede gedrukt
kartografisch werk:
Invoer Uitvoer
1968 1969 1970 1968 1969 1970
in lOOOen kg 284 362 455 102 83 141
in lOOOen gld 2667 3056 3990 987 1007 1391
Hieruit blijkt dat: a) de invoer de uitvoer verre over-
treft en b) beide een opgaande ontwikkeling vertonen,
niet slechts in geld, hetgeen nog gedeeltelijke uit
inflatoire oorzaken zou kunnen worden verklaard,
doch ook in kwantiteit. Bij de invoerpost "gedrukt
kartografisch werk" zal zieh waarschijnlijk ook een
vrij grote hoeveelheid in co-produktie vervaardigde
atlassen bevinden. Uit het bovenstaande blijkt m. i.
voldoende, dat het met de statistiek betreffende de
kartografische produktie in ons land in feite nog maar
pover gesteld is, zodat het verkrijgen van een enigs-
zins gedetailleerd cijfer omtrent de economische
betekenis van deze tak van bedrijf op het ogenblik nog
vrijwel onmogelijk is. Wil dit verbeteren, dan zullen
KT 1975.1.1
17
