beheersen. Juist op het hoogtepunt van zijn kreatief
leven is de terugslag gekomen. Er blijft echter de
troost dat zijn werk als een kartografische kustvorm
bij zijn leven in brede lagen van de bevolking geac-
cepteerd werd. Wie dit als kunstenaar, van welke
kunstuiting dan ook, beleven mag kan een gelukkig
mens genoemd worden.
Ricus Michels heeft ook de grote voldoening gekend
dat collega's uit alle lagen van de vakwereld hem
met woord of geschrift hulde gebracht hebben voor
de opmerkelijk vele nieuwe aspecten die hij in zijn
kartografie heeft verwerkt, want, zoals hijzelf placht
te zeggen, hij was een "antidogmaticus", die tradi-
tionele opvattingen bijzonder critisch bekeek.
Zij die hem van nabij gekend hebben weten hoe moei-
lijk het voor hem was om zieh naar een uitgestippeld
regiem of naar een strak organisatiepatroon te rich
ten. Niettemin heeft hij de Kartografische Sectie mee
opgericht en heeft hij bijgedragen aan de organisatie
en de lessen van de studiedagen van de Sectie. Maar
in het bestuur voelde hij zieh toch niet op zijn gemak,
een eigenaardigheid, die hij met vele kunstenaars ge-
meen had. Zij die hem goed kenden wisten ook dat hij
vaak met problemen worstelde die aan de meesten
van ons voorbij gingen. Strijd is altijd zijn deel ge-
weest; heel veel strijd met zichzelf, bij het overmees-
teren van emoties veroorzaakt door wat hij om zieh
heen zag aan onrecht of ongeluk.
Hij worstelde ook met de titel "kartograaf", die hij
toch wel graag voor de "handwerker" wilde reserve-
ren en hij uitte wel eens zijn twijfel omtrent het recht
van de academici om zieh kartograaf te noemen, al-
leen op grond van het feit dat ze aan het hoofd van
een kartografisch bedrijf standen of aan een weten-
schappelijk instituut verbonden waren. Deze laatst
genoemde klemmende problemen hebben gelukkig
nooit tot een polarisatie in het Nederlandse karto
grafische wereldje geleid, omdat Ricus Michels,
wiens persoon een kern had kunnen zijn waarom zieh
zo'n polarisatie zou afzetten, met een humanistische
levensbeschouwing ieder in zijn waarde liet. Het res-
pect dat hij vanuit zijn kunstenaarsvisie voor ieders
taak (hetzij directeur, ingenieur, hoogleraar of za-
kenman) kon opbrengen legt nog eens de nadruk op
de waardigheid, die een kenmerk van zijn karakter
was.
Dat zijn complete werk, waaronder vele originelen,
door een wetenschappelijke instelling - het Geogra-
fisch Instituut te Utrecht - aangekocht is, heeft hem
veel voldoening geschonken.
Het kreatief bezig zijn was voor hem fysiek een
zware belasting. Dagen, wekenlang, stand hij te te-
kenen, met een onvoorstelbare gelijkmatigheid van
het handwerk en een bewonderenswaardige constante
gemoedsgesteldheid. Deze weken werden afgewisseld
met dagen in het terrein, tekenend en schetsend en.
pratend. Zowel thuis als in het terrein, in de boek-
houding en in het kaartlezen was Paula zijn grote
steun, die vele oneffenheden glad Streek en met haar
grote oplettendheid tot de volmaaktheid van het werk
bijdroeg. Aan het vermögen van Ricus Michels om
zowel de redaktie, het tekenen en het reproduceren
van zijn werk in eigen hand te houden danken wij een
aantal hoogst persoonlijke kaarten. Er zijn in deze
tijd niet veel scheppende kartografen meer die, zo
als deze meester, in Staat gesteld worden om redac-
tie, grafiek en reprotechniek in eigen hand te houden;
afgezien nog van de vraag of zij dat zouden kunnen.
Ricus Michels was misschien de enige kartograaf on-
der ons die alle drie werkzaamheden kon beoefenen.
Dit hangt samen met zijn begaafdheid als tekenaar
en schilder, waarvan talloze schetsboeken en schil-
derstukken die een periode van vijftig jaar beslaan,
getuigenis afleggen. Daaraan dient dan nog zijn let
terkundige kreativiteit toegevoegd te worden, die tot
uiting kwam in zijn boeken, die uit de vijftiger jaren
dateren, de teksten in leerboeken, maar ook uit de
brieven aan vrienden en collega's en, om niet te ver-
geten: de tekst op zijn kaarten.
Want Ricus Michels was niet alleen een werker, hij
was ook een prater. Eigenlijk praten al zijn kaarten
in al hun hoeken en gaten. Met afbeeldingen en met
körte of längere teksten, minuscuul geschreven, ver-
telt de kaart de wetenswaardigheden van het land, uit
het verleden en uit het heden. Aldus weerspiegelt
zo'n kaart de veelzijdigheid en enorme belezenheid
van de auteur, en doet dit meestal op een instruetieve
manier, soms van een ideologische kant belicht en
bijna altijd verrassend.
In de laatste maanden van zijn leven heeft hij nog de
hoop uitgesproken dat hij leerlingen in zijn stijl zou
mögen opleiden. Het is er helaas niet meer van ge
komen.
Dit alles overziende, dit grafisch werk, deze letter
kundige elementen, dit gevarieerde leven en vooral
dit worstelen met de grote vragen van goed en
kwaad, brengt ons tot de slotsom dat we een com
plete mens gekend hebben. We zijn dankbaar voor
al datgene, hierboven genoemd, wat hij ons, zijn
vrienden en collega's geschonken heeft.
Paula en de kinderen weten dat zij uit onze dankbaar-
heid en onze hoge achting enige troost kunnen putten.
Wij treuren met hen om wat we verloren hebben en
we beseffen dat er met Ricus Michels een periode
in de geschiedenis van ons vak is afgesloten.
De gedachtenis aan de navolgenswaardige menselijk-
heid van zijn werk en aan de waardigheid van zijn
karakter zullen we altijd in hoge ere houden.
C. Koeman
