Regionale atlassen in de Sowjet-Unie
K.A.Salichtchev
Multi-disciplinaire atlassen vertegenwoordigen heden
ten dage het meest geavanceerde Stadium in de
ontwikkeling der thematische kartografie. Hun samen -
stelling brengt de kartografie in aanraking met tal-
rijke natuurwetenschappen, sociale, economische en
cultuurwetenschappen; zij zijn mede een instrument
bij de oplossing van de problemen van onze samen-
leving.
Hoewel het samenstellen van multidisciplinaire
atlassen overal ter wereld universele aspekten
vertoont, is het niettemin belangrijk dat de typische,
door natuurlijke, economische en politieke omstandig-
heden bepaalde karaktertrekken gehandhaafd blijven,
alsmede die welke samenhangen met de nationale of
regionale wetenschappelijke traditie.
Tegen de achtergrond der wereldkartografie wil ik
trachten die typische aspekten te belichten, zoals die
in de Sowjet-Unie voorkomen, daarbij uitgaande van
een drietal punten:
- de wetenschappelijke basis der regionale atlassen;
- de toepassing van deze atlassen in de maatsehappe-
lijke aktiviteit;
- enkele gedachten omtrent hun toekomstige
ontwikkeling.
De zuiver technische aspekten van de vervaardiging
van deze atlassen blijven hier buiten beschouwing;
men kan deze overal in de vakliteratuur aantreffen.
De wetenschappelijke basis van multi
disciplinaire atlassen in de Sowjet-Unie
Multi-disciplinaire atlassen - althans de belangrijkste
in dit genre - behoren tot de belangrijke monumenten
van wetenschap en cultuur. Zij kunnen betrekking
hebben op de gehele aarde of een gedeelte ervan, zij
kunnen zieh ook beperken tot afzonderlijke landen,
deelgebieden van die landen of Steden, waarbij uiter-
aard de mate van detaillering toeneemt.
Door hun vergelijkbare, systematische en vaak
suggestieve rangschikking van grote hoeveelheden
veelzijdige informatie vervullen deze atlassen een
dubbele taak: zij leggen enerzijds de gegevens vast
die voor praktische doeleinden moeten dienen; ander-
zijds vormen zij instrumenten voor het weten-
schappelijk onderzoek. Als concrete en visuele bron
van gegevens is hun positie onder de hulpmiddelen der
wetenschap uniek.
Aan het begin van de reeks nationale atlassen staat de
in 1899 op het 7e Congres van de IGU te Berlijn
gepresenteerde Atlas van Finland - toen een zelf-
standig deel van het Russische Keizerrijk - die in een
tot dan toe ongekend geconcentreerde vorm gegevens
bood over het natuurlijk milieu, de bevolking en
verschillende aspekten van dit land.
De oorsprong van de grote multidisciplinaire regio
nale atlassen atlassen die een deel van een land
behandelen) gaat terug op de grote "Atlas van
Aziatisch Rusland", met drie delen tekst, in 1914
uitgegeven door het Direktoraat voor de Migraties.
Met het doel de migratie van boeren naar Siberie,
Centraal-Azie en het Verre Oosten te bevorderen
bood deze atlas nauwkeurige gegevens over klimaat,
grondsoorten en andere geografische eigenschappen
van het bestreken gebied, voorts over belangrijke
sociale en economische factoren, zoals de grote
uitgestrektheid van het bewoonbare gebied, landbouw-
en irrigatiemogelijkheden. Deze atlas vertoonde reeds
toen de bijzondere kenmerken, die hem van vele
andere regionale atlassen zou onder scheiden, nl. het
streven naar de oplossing van concrete, goed omlijnde
praktische problemen.
In de Sowjet-Unie begon de produktie van multi
disciplinaire atlassen in de periode tussen de beide
Wereldoorlogen, met als markante gebeurtenis de
verschijning van de Grote Wereldatlas (Atlas Mira) in
1937, waarin de uit 1920-'21 daterende aanbevelingen
van V. I. Lenin werden toegepast. Deze legden de
nadruk op volledigheid der atlassen en eisten voorts,
dat deze de historische en dynamische aspekten zouden
bevatten, zoals bijv. de strijd tegen het imperialisme.
De bloei van de thematische kartografie in de Sowjet-
Unie begint na de Tweede Wereldoorlog. Deze
ontwikkeling was nodig geworden in verband met de
economische planning op nationaal niveau in alle
sectoren en de wetenschappelijke problematiek rond-
om het rationeel gebruik van natuurlijke hulpbronnen,
milieubescherming en milieuverbetering. Van groot
belang hierbij was de vaststelling van de theoretische
basis der kartografie, die de verschijnselen in hun in
en externe relaties moet kunnen weergeven. Tegen-
woordig worden, uitgaande van de cybernetica, de
fysisch-geografische en sociaal-economische gebieden
bestudeerd als zgn. geo-systemen op verschillende
niveaus van gecompliceerdheid. Hierbij worden
verondersteld de zoveel mogelijk volledige karto-
grafische weergave van de onderdelen, strueturen en
verbindingen van hun dementen, alsmede die van het
samenspei dezer dementen, en het algemene karakter
van de Systemen, dit laatste o. m. door middel van
synthetische kaarten.
Het theoretisch onderzoek inzake de multidisciplinaire
regionale kartografie, de verzameling van ervaringen
terzake op internationaal niveau en de ontwikkeling
van nieuwe kaarttypen is voor wat de Sowjet-Unie
betreft geconcentreerd aan de Universiteit van Moskou,
8
KT 1976.11. 2
