te maskeren. Afhankelijk van de komplexheid van de
te vertonen kaart zal het aantal overlays niet meer
dan 4 k 5 mögen bedragen. De voordelen van het
geleidelijk opbouwen van een kaart zijn evident,
onderlinge samenhang wordt meteen duidelijk. Bij
vervaardiging van de originelen kunnen uitsluitend
goed transparante kleuren (met transparante vilt-
stiften en kleurfolie) worden gebruikt, waarbij lucht
bellen en kreukels moeten worden vermeden. Deze
komen haarscherp over doordat iedere valse schaduw
als zwart of grijs wordt geprojekteerd.
Een werkelijk unieke overlay-mogelijkheid werd
gedemonstreerd met längs elektronische weg
vervaardigde rasterstrukturen, waarmee men
gedeelten van het beeld kan laten bewegen door tussen
de lamp en de overlay een draaiende schijf te
bevestigen: hierdoor wordt een voortdurende onder-
breking van het licht bewerkstelligd. De snelheid van
de beweging kan middels de schijf worden geregeld.
Het was indrukwekkend te zien hoe in een overlay van
de menselijke bloedsomloop de richting van deze loop
door bewegende streepjes binnen de bloedsomloop-
kanalen werd aangetoond. Een 15 20 van deze
bewegende strukturen (golvingen, stralingen, cirkel-
gangen, enz.) blijkt in de handel te zijn. Een A4 vel
kost ongeveer F. 120,-, de schijf nog geen F. 200,-;
bedragen die in vergelijking met andere audio-visuele
hulpmiddelen vrij gering zijn. Het materiaal is te
koop bij uitgeverij SMD in Leiden.
Bij klassikaal gebruik van overlays (leesafstand 7
m) worden letters kleiner dan 16 punt onleesbaar.
Gekleurde transparante overdrukletters zijn in de
handel voorradig. Door verschillende kleuren over
elkaar heen te projekteren ontstaan nieuwe kleuren
(blauw over geel wordt groen, enz.).
Van al deze mogelijkheden werd dankbaar gebruik
gemaakt bij de praktische oefeningen onder leiding van
de heer C. J. Snabilib. Het ging hier om de
vervaardiging van een kaart van de IJsselmeerpolders
met vier overlays. De oefening was grondig voor-
bereid, waardoor het mogelijk bleek aanvaardbare
series binnen de beschikbare tijd te vervaardigen. De
firma O. Harris had hiervoor (evenals voor de overige
oefeningen) een grote voorraad tekenmateriaal
beschikbaar gesteld, zoals transparante kleurfolien,
Symbolen, normatape, letterpress letters, cijfers en
rasters.
Haarten voor televisie
De heer Van Essen van de grafische afdeling van de
Nederlandse Omroep Stichting (NOS) vertelde over de
specifieke problemen bij de vervaardiging van kaarten
voor televisie. Wanneer de regisseur van een
programma zieh niet houdt aan de adviezen en af-
spraken met de grafische afdeling en bijvoorbeeld een
detail-kaart niet in close-up vertoont of te kort in
beeld houdt is het werk voor niets geweest. Het kleur-
gebruik dient tevens te zijn afgestemd op zwart-wit
ontvangst, dus kleurgebruik moet zijn gebaseerd op
grijswaarde verschillen. Het televisiebeeld is
opgebouwd uit horizontale lijnen, dit brengt met zieh
mee dat bij gebruik van horizontale rasterstrukturen
en zelfs horizontale lijnen steeds kans op moire
bestaat. Bij televisie-opname kunnen geen materialen
op de kaarten worden toegepast die glänzen of
schitteren; bij opname door middel van film is dit wel
mogelijk. Voor de omweg via film wordt met name
nog al eens gekozen bij animatie: het toepassen van
beweging in kaarten. Verscheidene animaties zoals
bewegende lijnen en pijlen, zogenaamde "overlopers",
e. d. werden uitvoerig besproken, sommige effekten
blijken bijzonder ingewikkeld en tijdrovend te zijn.
Een groot aantal blinde kaarten bestemd voor de
nieuwsdienst zijn in zeefdruk geprefabrieeerd (van
alle landen en werelddelen)
Met behulp van negatief-tekst (Diatype) of overdruk
letters kunnen in körte tijd de kaarten klaar worden
gemaakt voor onmiddellijke uitzending. Er bevindt
zieh geen kartograaf onder de uit 23 man bestaande
grafische afdeling van de NOS. De kartografische
dokumentatie bleek te bestaan uit een verouderde
Bosatlas en de heer Van Essen sprak over "styleren"
waar de kartograaf de term generaliseren gebruikt.
De NKV maakte van de gelegenheid gebruik de
dokumentatie van de NOS met een fraaie Times-atlas
aan te vullen. De bijbehorende oefeningen, origineel
bedachte televisie-kaarten, werden door de deel-
nemers met geestdrift uitgevoerd.
Kaarten voor de krant
Over dit onderwerp sprak de heer H. Plaizier,
direkteur van het Europees Kartografisch Instituut in
Brüssel. Dagbladen uit vele landen hebben zieh
geabonneerd op de persuitgaven van de afdeling
Carpress van dit Instituut. Zij ontvangen de kaartjes
in een direkt reprodueeerbare vorm. Carpress bepaalt
zelf over welke aktuele zaken een kaart zal worden
gemaakt. Daarnaast houdt men zieh bezig met speciale
opdrachten.
De heer Plaizier haalde voorbeelden aan waaruit bleek
dat de opdrachtgever het Instituut kan gebruiken om
politiek of anderszins te manipuleren. Soms wordt
dusdanig met cijfers gespeeld dat de kaarten precies
het tegenovergestelde laten zien als uit de cijfers zou
blijken. Indien het gaat om financieel voordeel of
kartografisch geweten, wordt voor het eerste gekozen.
Tanger
H0=RABAT
Casablanca
7
Marraköcn
Mlantico
ALGERIA
Tindouf
El Aäiu
Bu Craä
Dakhla
•/W
Nouadhiboü
km 400
-Tängeri
=Ocffll10E=rRABAT7
-Casabiancäw® o
^Märräkech rf
—AgadiL
;Sidi ilrdj
ALGERIA
-EL AAIUNg"""SAGu,A liTindöul
EL HAMRA
Dakhla4^REPi
- _3.o Rl° DE
oro /jp-oerik
päAHARIANA
Nouadhiboü
•Akjoujt
MAURITANIA MALI
^NOUAKCHOTT
^ENEG^X^fV™' 0 Am 400
Voorbeeld van een vakkundig gemaakt kranten-
kaartje (Carpress)
KT 1976. II. 2
5
