Kaartty pograf ie
A.H.Verroen
Inleiding
De kartograaf die voor de namen in zijn kaart gebruik
wil maken van voorgezet schritt heeft de keuze uit
loodzetsel of fotografisch zetsel. Als alle namen voor
de kaart zijn vastgesteld en schetsmatig zijn aan-
gegeven op een model kunnen zij ver'zameld worden
op de tekstlijst. Deze tekstlijst moet zo worden op-
gemaakt dat de zetter snel en moeiteloos kan zetten.
Zetaanwijzingen moeten daarom duidelijk worden aan-
gegeven in termen die voor de zetter begrijpelijk zijn.
De proef van het zetsel dient door de kartograaf zelf
te worden nagelezen en de korrekties daarop moeten
met de daarvoor gebruikelijke tekens worden aange-
geven. Voor de fotografische opname van het lood
zetsel is een gave zwarte afdruk noodzakelijk. Foto
grafisch zetsel heeft als voordeel boven loodzetsel
dat het sneller gereed is voor montage, scherpere
afdrukken waarborgt en goedkoper is bij kleine hoe-
veelheden.
Sehriftontwerp en keuze van zetterij
De schriftstijl van de nieuwe kaart wordt beproefd op
een fragment. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de
letterproef van een of meer zetterij en. Heiaas be-
schikken fotografische zetterij en over het algemeen
niet over goede letterproeven, zodat gevraagd moet
worden om een serie proefteksten in verschillende
typen, op verschillende grootten en met verschillende
spatieringen (met meer of minder ruimte tussen de
letters). Bij het wijzigen van een deel der namen van
een bestaande kaart is het erg praktisch om tekst-
proeven in verschillende grootten en spatieringen op
heldere film te hebben, zowel van fotografisch als van
loodzetsel, om daarmee proefondervindelijk de goede
letters vast te stellen.
Over de bruikbaarheid van bestaande lettertypen in
kaarten zal eiders in dit nummer nader worden inge-
gaan. Types met een grote familie zijn het meest ge
schürt voor kaarten. Een complete familie bestaat uit
de soorten: vet - halfvet - normaal - mager - smal -
smalvet. Door gebruik te maken van de verschillende
soorten van eenzelfde familie wordt de schriftstijl van
de kaart het meest harmonisch en biedt de kartograaf
toch voldoende variatiemogelijkheden. Voor een atlas
of buitenlandse toeristenkaart moeten vaak ook bijzon-
dere letters beschikbaar zijn, zoals: p, C, 0, ae,
enz.
De keuze van de zetterij hangt van verschillende fac-
toren af:
a) Beschikbare lettertypes: bij fotografisch zetsel is
meestal minder keus in typen, maar er zijn meer
verschillende grootten mogelijk.
b) Kwaliteit van het werk: vooral bij loodzetsel is dit
belangrijk.
c) Snelheid en service: kartografen kunnen lastige
klanten zijn;
d) Kosten: loodzetsel is goedkoper bij grote hoeveel-
heden en bij tekstblokken, maar fotografisch zetsel
wint het meestal voor kaartteksten. Het is natuurlijk
ook mogelijk om de tekst te splitsen en van twee zet
terij en gebruik te maken.
Namenmodel
Alle namen voor de nieuwe kaart worden dan in de
juiste schrijfwijze, op de goede plaats en in de ge-
wenste vorm en grootte op een schets van de kaart
aangegeven. Dat kan op een lichtdruk zijn of op een
transparante overlay. Met dit model bepaalt de kaart -
redakteur de keuze van de namen en de juiste plaat-
sing. Problemen komen dan vanzelf aan het licht en
kunnen nog tijdig opgelost worden.
De kartograaf verzamelt nu alle namen soort bij soort
en grootte bij grootte vanaf het namenmodel, waarbij
hij een vaste volgorde aan moet houden. In deze volg-
orde zal de tekst immers ook gezet worden en krijgt
de tekenaar zijn namen om te monteren. Daarom is
het opnemen van links naar rechts in brede stroken
onder elkaar het beste. Alfabetisch gezette tekst kan
de tekenaar tot wanhoop brengen, evenals teksten van
verschillende kaarten die door elkaar werden gezet!
Neem daarom de bladnummers van verschillende
kaarten op in de tekst.
Tekstlijst (kopij)
Gebruik bij voorkeur papier op het formaat A4 (21x
29,7 cm) en gebruik dit slechts aan Ifen zijde. Kopij
moet altijd in twee- of drievoud gemaakt worden;
fotokopieren is natuurlijk ook mogelijk. Bovenaan elk
blad moet dezelfde kop aangebracht worden en een
doorlopende nummering.
Links van de tekst moet een marge vrijblijven van 4 h
5 cm voor de zetaanwijzingen. Om vergissingen te
voorkomen moet de schrijfmachine gebruikt worden
en hoofdletters alleen daar toegepast worden waar de
zetter die ook moet zetten. Wanneer geen schrijf
machine gebruikt kan worden moet de tekst in duide
lijk blokschrift geschreven worden.
Hoofdletters verdienen de voorkeur, waarbij onder-
streepte letters ook door de zetter in kapitalen
hoofdletters) gezet zullen worden.
Plaats losse namen onder elkaar in maximaal twee
rijen per blad. Gebruik voor alle groepen namen in
22
