abcdef ghi jklmnopqrstu vwxyz
ABCDEFGHIJKLMN OPQRSTU VWXYZ
1234567390 1234567890
The design and preparation of maps for 35 mm pro-
jection, in: The eartographic journal, juni 1976, blz.
89-93, dat over zijn onderwerp lezenswaardige ge-
schriften vermeldt.
Grafisch ontwerpers gebruiken vaak de ruwe formule:
een half percent van de leesafstand, of een derde
graad van de gezichtshoek.
Vgl. tabellen I en II voor wandkaarten en diaprojektie.
Onleesbaarheid is de doodsteek voor dia- of overhead-
projektie. Dus goed rekenen, en vooral ook: uitpro-
berenl
VORM EN LEESBAARHEID
Kapitaal-onderkast, romein-kursief,
geschreefd-schreefloos
1. Kaarten bevatten, al van de vijftiende eeuw af,
veel meer kursief dan in de algemene typografie ge-
bruikelijk is. Het wordt o. a. veel gebruikt om water
van land, natuur van kultuur te onderscheiden. Een
zinrijke traditie (In de algemene typografie vindt
men kursief minder leesbaar dan romein.).
2. Tot ca 1800 worden namen in kapitalen vrijwel al-
leen aangewend als gespatieerde gebiedsnamen. Ook
door kartografische grootmeestersl
Hoewel zelfs enkele woorden in kapitalen vrijwel ze-
ker minder leesbaar zijn dan in onderkast (alleen al
doordat we veel en veel vaker onderkast lezen en
schrijven dan kapitalen)worden ze in moderne kaar
ten vaak onmatig veel gebruikt.
Men doet dit vooral vaak in stadsplattegronden, ten-
einde de namen binnen de engte van de straat te kun-
nen houden. Ik vind dit argument zwak. Vaak kan men
beter een van de volgende dingen doen: de kapitalen
vervangen door de bijbehorende onderkast of: stokken
en staarten van een onderkast buiten de Straten laten
uitsteken. (Men bedenke bovendien dat kapitalen,
zelfs ongespatieerd, gauw een kwart tot de helft bre-
der zijn dan onderkast)
3. Over verschil in leesbaarheid van schreeflozen en
schreefletters bestaat verschil van mening. (AI zal
zeker niemand een heel boek, of zelfs maar een blad-
zij in kursieven gaan zetten).
Er zijn veel aanwijzingen dat bij aanzienlijke letter-
spatie een geschreefde naam vrij wat gemakkelijker
als een geheel is waar te nemen. En dat ook afzon-
derlijke geschreefde letters gemakkelijker te her
kennen zijn, en te onderscheiden van overige kaart -
tekens. Het belangrijkste is waarschijnlijk dat de lij-
nen van het (schreefloze) schritt zichtbaar verschil
fen, bijv. in vetheid, van andere lijnen in de onder-
grond.
Schreeflozen zijn beter te versmallen dan schreeflet
ters, wat voor de kartografie een belangrijk voordeel
is.
Uiterst smalle letters zijn siecht leesbaar: door
samenpersing en vertekening.
4. Klassieke cijfers verschillen duidelijker van el-
kaar dan 'moderne', maar zijn bij gelijke x-hoogte
hoger.
Ver schi 11 ende letterfamilies in hfen
kaart
1. In goede boektypografie worden als regel niet meer
dan hoogstens twee letterfamilies bijeengebruikt.
In kaarten beperke men zieh in beginsel tot hoogstens
drie families.
2. In fe&n kaart gebruike men geen niet willekeurige
letterfamilies bij een. Bijv. niet didot-bodoniachtigen
(didonen) en klassieke typen zoals humanen, geralden,
mediaevalfamilies. (Voor voorbeelden van deze klas-
sen van families vergelijke men blz. 36). Wel kun-
nen in fehn kaart gebruikt worden bijv. didonen en
echte kursieven of mechanen en linearen. Vraag hier-
over zonodig even raad bij een goede typograaf. Wie
behoefte heeft aan een bruikbaar, erg streng schema,
gebruike het volgende, waarin siechte of twijfelach-
tige kombinaties zwart geblokkeerd zijn. Het is af-
komstig uit het bekende leerboek Drukletters, van
M. H. Groenendaal. (Zie bij Aanbevolen geschritten)
ca
(J
humanen
garalden
realen
Varianten
didonen
egyptiennes
mechanen
schreeflozen
linearen
cursieven
Scripten
inoleum
ino
eum
I inoleum
Wie dit schema of het gebruik ervan te ingewikkeld
vindt, kan misschien zijn heil zoeken bij de klassieke
tweedeling die Gerrit Noordzij voorstelt (Men verge
lijke zijn bijdrage aan ditzelfde tijdschriftnummer).
De maatstaf voor deze indeling is het kontrast in de
letter: op welke plaatsen zien we dik en dun? Druk-
35
