Een ruimtegebruikskaart van Enschede
R. J. M. J. Bertrand
Inleiding
In een dichtbevolkt land als Nederland zijn de
Problemen aangaande het indelen en verstandig
gebruik van de beschikbare ruimte zeer ingewikkeld.
De voornaamste reden hiervoor is dat er zoveel
gebrulkers zijn en zo weinig ruimte om gebruikt te
worden. Elk plan om dit gebruik van de ruimte onder
controle te houden moet tot in de finesses uitgewerkt
worden.
Ons land kent daarom ook een ruimtelijke ordening
die opereert op verschillende niveaus: op nationaal
niveau door middel van onder andere de nota's voor
ruimtelijke ordening, op regionaal niveau door middel
van de streekplannen en op lokaal of gemeentelijk
niveau door middel van de bestemmingsplannen. De
ruimtelijke ordening van stedelijke gebieden zal ook
op dit lokale niveau uitgewerkt worden.
Ruimtelijke ordening kan pas bedreven worden
wanneer men op de hoogte is van de bestaande situatie.
De stadsplanoloog zal o. a. willen weten wat de funktie
en het gebruik van elk gebouw in de stad is, hoe het
verkeer loopt, welke parkeermogelijkheden er zijn,
hoe de riolering loopt, waar de mensen kunnen
wandelen, etc. Ten einde de bestaande situatie te
leren kennen is dan ook een inventarisatie van dit
soort zaken noodzakelijk. Vanzelfsprekend speelt de
kaart hierbij een grote rol: als hulpmiddel bij die
inventarisatie en als eindprodukt van die inventari
satie.
De volledige inventarisatie van een stad zal uitmonden
in de produktie van een reeks inventarisatieplatte-
gronden met onderwerpen zoals:
- Fysisch-geografische elementen: bijv. bodem,
grondwater stand;
- Stadsmorfologie (het profiel van de stad of de vorm
van het ßtedelijke landschap)hiertoe behoort bijv.
een inventaris van de bebouwingshoogte.
- Historische groei: ouderdom en kwaliteit van de
bebouwing en van de bijbehorende infrastruktuur.
Een stadsdeel kan verouderen door dat de gebouwen
zelf ouder worden en doordat de eisen gesteld uit
hoofde van hun funktie verzwaard zijn (1). Overigens
moet de historische groei van een stad in expansie,
afbraak (van oude stadsdelen) en vernieuwing uit-
gedrukt worden.
- Funktionele verbindingen en aktiviteitenpatroon op
sociaal-economisch gebied, zoals bevolkingsaanwas,
industrie, werkgelegenheid, stedelijk verkeer en
milieuvervuiling. Ze vereisen de compilatie van
inventarisatieplattegronden over onderwerpen zoals
ruimtegebruik, situeringseisen, funktie, woon-
omgeving (milieu) en verzorgingsniveau (verkeer,
parkeren, groenvoorzieningen en recreatie-
faciliteiten)
In dit artikel wordt nader ingegaan op een tweetal
kaarten die onlangs bij het ITC versehenen zijn:
Kaart van het Ruimtegebruik van Enschede, schaal
1:12. 500 en eenzelfde kaart van het centrum van deze
stad op schaal 1:2. 500 (zie kaartbijlage in dit
nummer van het Kartografisch Tijdschrift). Terwijl
dit artikel zieh meer op het theoretisch en algemeen
vlak houdt, isvanA.J. Karssen, eveneens in dit
nummer, een artikel over de vormgeving van de
kaarten gepubliceerd.
Diegenen die zieh met de stedelijke problematiek van
Enschede als zodanig bezig willen houden, worden
verwezen naar het artikel van P. Hofstee, in ITC
Journal 1976-3 (2). Daar wordt de toegepaste
techniek van opname en informatieverwerking uit-
gelegd. Een interessant feit op dit gebied verdient
hier vermeld te worden: naast de luchtfoto-inter-
pretatie (een voor het ITC vertrouwde methode van
verkenning)moesten ook terreinverkenningen
verricht worden. Er zijn immers vele gegevens die
alleen door middel van 'veldwerk' verkregen kunnen
worden. Voor dit projekt zijn de twee operaties,
luchtfoto-interpretatie en veldwerk, tegelijkertijd
uitgevoerd met gebruik van een mobilofoon, zodat de
veldwerker en zijn kollega die de luchtfoto's inter-
preteerde konstant met elkaar in verbinding konden
blijven. Deze werkmethode werd als zeer tijd-
besparend en efficient ondervonden.
De ruimtegebruikskaarten van Enschede zijn tevens
kartografisch behandeld door E.S. Bos in hetzelfde
nummer van het ITC Journal (3).
De ruimtegebruikskaart
Een ruimtegebruikskaart van een stad is een platte-
grond die het gebruik van grond en bebouwing weer-
geeft in een aantal kategorieen. Zij is een van de
kaarttypen die gerekend worden tot de inventarisatie
plattegronden en behoort tot de nieuwste en meest
ingewikkelde produkten van stedelijke kartografie (4).
Andere kaarten die als inventarisatieplattegronden
bestempeld kunnen worden zijn bijv. kaarten van
bebouwingshoogte en kaarten van de kwaliteit van de
bebouwing.
Een inventarisatiekaart doet in feite niets anders dan
gegevens weergeven die objektief waargenomen
kunnen worden; door de kartograaf worden geen
conclusies uit deze gegevens getrokken: dit moet de
kaartgebruiker zelf doen.
KT 1976. II. 4
11
