verschillende te bespreken facetten zijn op de
kaarten herkenbaar.
De ontwikkeling van de stad
Als nederzetting is Enschede zijn ontwikkeling waar-
schijnlijk begonnen met de stichting van een houten
kerkje omstreeks het jaar 1000, op de plaats van de
huidige Nederlands-Hervormde kerk op de Markt.
Rondom dit kerkje werd een gracht gegraven, de
huidige 'Stadsgraven'. Spoedig verrees ten oosten van
de kerk de 'Burcht' als zetel van het nieuwe wereld-
lijke macht.
Het aldus gevormde centrum ontwikkelde zieh in de
volgende eeuwen in economische en culturele zin. In
1325 kreeg Enschede stadsrechten van de Bisschop
van Utrecht, onder Wiens gezag het toen sedert enkele
tientallen jaren was gekomen.
In 1465 ging de Bisschop er toe over de stad in staat
van verdediging te brengen door het graven van een
tweede ringgracht en de oprichting van een ver-
dedigingswal. Uiteindelijk ontstond na het dempen van
de grachten het huidige stratenpatroon met de be-
bouwing in de gebogen vorm: het Ei.
Verschiliende grote stadsbranden hebben Enschede
getroffen. Bij de laatste, in 1862, werd bijna de ge
he le bebouwing binnen het Ei in de as gelegd. Steeds
opnieuw werd echter de stad herbouwd volgens het
vroegere stratenpatroon, zij het met geringe wijzi-
gingen. Ook het wederopbouwplan van na de tweede
wereldoorlog bevatte nieuwbouwplannen die rekening
Melden met de historische opzet. Op dit moment zijn
er plannen in uitvoering die het nu nog aanwezige gat
(de grijze vlek op de kaart) opvullen, zodat over enige
jaren het oude stratenpatroon weer gaaf aanwezig zal
zijn.
De textielindustrie
De ontwikkeling van de textielindustrie is van groot
belang geweest voor de groei van de stad. De eerste
fabrieken ontstonden direct grenzend aan het Ei. De
snel groeiende stad omsloot in körte tijd deze
fabrieken en nieuwe vestigingen moesten dus verder
naar buiten een plaats vinden. De stad bleef groeien,
zodat ook deze nieuwere vestigingen tenslotte door
woningbouw omsloten werden.
De textielindustrie stortte in 1967 in waardoor veel
fabriekscomplexen geheel of gedeeltelijk leeg kwamen
te staan. Het op een van de vroegere complexen aan-
gelegde busstation werd kortgeleden in gebruik ge-
nomen. De bouw van het nieuwe politiebureau op een
ander terrein zal binnenkort starten. Er bestaan
plannen voor een ziekenhuis op een van de terreinen,
en voor een parkeergarage met kantoren op een
ander. Verder maken nieuwe subsidieregelingen ook
de bouw van woningen in de goedkopere sector op
deze voormalige industrieterreinen mogelijk.
Aldus kan een negatief aspect omgebogen worden tot
een positief. Juist door de aanwezigheid van grote
open plekken in of nabij het stadscentrum worden
mogelijkheden geboden die in veel andere Steden niet
aanwezig zijn.
De cent ru mwink'elp r oblemat i ek
Van oudsher was het kruispunt De Graaff het belang-
rijkste winkelcentrum van Enschede. De Markt vorm-
de met zijn weekmarkt de belangrijkste schakel met
het andere winkelgedeelte in het centrum: de Haver-
st r aat- Bu rg eme e st er st r aat
De verplaatsing van de weekmarkt -na de oorlog-
naar het Van Heekplein was de eerste aantasting van
het 'oude' winkelgebied. Toen in een later Stadium
ook het warenhuis van V D en het hoofdpostkantoor
uit het kruispunt verdwenen, was dit gebied zijn
trekkracht geheel kwijt. Het winkelgebied verpauper-
de zienderogen tot een dieptepunt rond 1975. Ten
tijde van de opname van de kaart was de situatie al
weinig opwekkend, enkele maanden later had men nog
meer grijze vlekken kunnen invullen.
Gelukkig is in de loop van 1976 de situatie aanmerke-
lijk verbeterd. Een nieuwe bezetting van het oude
warenhuis op de hoek Hengelosestraat-Brammeler-
straat, waarbij voor miljoenen werd geinvesteerd,
geeft hoop voor de toekomst, wat merkbaar is in een
nieuwe investeringslust bij de middenstand.
Evident blijft echter de sterke versnippering en ver-
spreiding van het huidige winkelbestand over een
groot deel van het stadscentrum. Wanneer men het
centrumwinkelbestand uit de kaart licht, kan men
constateren dat van een aaneensluitend winkelgebied
geen sprake is. Het winkelgebied bestaat uit een vijf-
tal conglomeraten van winkelbedrijven, gescheiden
door open terreinen en wegen (waaronder een zeer
brede boulevard).
In het nieuwe bestemmingsplan Stadscentrum wordt de
term 'stadserf' geintrodueeerd. Deze geeft uitdrukking
aan een geheel nieuwe aanpak met betrekking tot het
verkeer in de binnenstad, waarbij de voetganger en
fietser voorrang krijgen ten koste van de auto. Wan
neer bovendien de plannen voor de open terreinen ge-
realiseerd zullen zijn, vertoont een toekomstige
ruimtegebruikskaart een totaal ander beeld dan de
huidige kaart.
Het zou aantrekkelijk zijn dit gehele proces van ver-
andering op de voet te volgen en in de vorm van kaart-
materiaal vast te leggen. Als de ruimtegebruikskaart
op eenvoudige en weinig kostbare wijze voortdurend
kan worden bijgesteld, zou deze een belangrijk hulp-
middel zijn ter begeleiding van dit proces.
De stadsvernieuwing
Hoewel Enschede door zijn inwonertal tot de grotere
Steden van ons land behoort, kan men er vrijwel geen
echt stedelijke gebieden vinden. Alleen het stads
centrum rondom en binnen het Ei heeft enigszins een
stedelijk karakter. Eiders in de stad treft men naast
smalle Straten overwegend diepe achterterreinen aan.
De kaart toont duidelijk dat dit kenmerk reeds nabij
het stadscentrum wordt aangetroffen en niet -zoals in
andere Steden- in de meer welvarende stadsdelen.
Juist de verpauperde woongebieden vertonen dit beeld.
Het zijn deze oude woongebieden waar het stadsver-
nieuwingsproces zieh op dit moment afspeelt. De läge
bebouwingsdichtheid kan daarbij als een voordeel
28
KT 1976.11. 4
