nauwkeurigheid bij de kartografische vormgeving van
kaartsymbolen en kaartschrift noodzakelijk.
Deze kaarten die worden gebruikt voor de bepaling
van kwantitatieve en kwalitatieve eigenschappen ver
eisen een goede leesbaarheid van alle kaartelementen,
daar deze afzonderlijk moeten worden bekeken.
Ken duidelijk onderscheid in structuurrasters wordt
bereikt door helderheid en contrastwerking van de
kleuren voor de verschillende rasterelementen, waar-
bij zelfs de dunste lijnen kunnen worden onderscheiden
van de lichte, goed gedifferentieerde vlaktinten van de
ondergrond.
Een andere benadering is nodig voor populair-weten-
schappelijke atlassen en schoolatlassen. Hiervoor
zijn de voornaamste eisen: duidelijkheid en snelle
leesbaarheid, alsmede een gemakkelijke waarneming
van de hoofdzaken zonder door de details van de kaart
afgeleid te worden. Deze atlassen vereisen een daarop
afgestemde vormgeving. De kleinere hoeveelheid
details en gegeneraliseerde contouren laten het ge-
bruikvan groter kaartschrift en zwaardere lijnen toe,
evenals de toepassing van heldere vlakkleuren. Voor
de vormgeving van heemkundige- en andere school
atlassen is een nog grotere eenvoud en duidelijkheid
vereist, afgestemd op een lezer die niet gewend is
aan het gebruik van atlassen.
Atlassen bestemd voor pianologisch en civieltech-
nisch gebruik waaruit vaak kaarten worden gecopieerd,
en aan de hand waarvan metingen worden verricht
en verschillende grafische constructies worden ver-
vaardigd, zijn gekenrrrerkt door hun zeer gedetail-
leerde inhoud. De afzonderlijke kaarten worden niet
alleen gebruikt voor een overzicht van een gebied,
maar ook voor een intensieve Studie van afzonderlijke
delen daarvan, Zij worden over het algemeen gebruikt
door praktijkmensen uit het betreffende gebied, die
niet altijd voldoende ervaring hebben in het hanteren
van kaarten. Zulke gebruikers hebben veel moeite
met het zieh eigen maken van kaarten die een combi-
natie bevatten van een groot aantal indices, met ge-
bruikmaking van verschillende kartografische uit-
beeldingsmethoden en van Symbolen van eenzelfde
type maar in verschillende kleuren. Het is voor deze
groep kaartgebruikers wenselijk de duidelijkheid van
de kaarten te vergroten en het aantal Symbolen en
schriftsoorten te verminderen. Bijzonder belangrijk
is een duidelijke vormgeving van de legenda's en een
maximum aan overzichtelijkheid bij de groepering
van de Symbolen. Overigens is de eis van eenvoudige
en begrijpelijke legenda's voor thematische kaarten
in wetenschappelijke referentie-atlassen even belang
rijk.
Complexe kaarten worden niet aanbevolen voor atlas
sen die op de praktijk gericht zijn. Het weglaten van
sommige elementen van de kaartinhoud en een ver-
mindering van het aantal schriftsoorten op de kaarten
is mogelijk door de toevoeging van transparante
overlays met bijv. de grenzen van de districten of
van het grondgebruik of met plaatsnamen, in het
bijzonder van die namen welke de kaart overbelasten.
Zulke overlays vergemakkelijken het gebruik van de
atlas aanzienlijk. Elke overlay kan met elke wille-
keurige kaart op dezelfde schaal worden gecombineerd.
Tot de algemene aspecten die behoren tot de vorm
geving van een atlas behoort ook de vereenvoudiging
bij het terugvinden van de gewenste kaartthema's
Dit wordt behalve door een overzichtelijke inhouds-
opgave bevorderd door het scheiden van de thematische
rubrieken van de atlas door middel van afzonderlijke
titelbladen waarop de naam van de rubriek wordt
gecombineerd met foto's of tekeningen die als embleem
voor de rubriek dienen. Door een artistieke vormgeving
van de titelbladen der rubrieken wordt de atlas ver-
fraaid en de beiangsteiling van de lezer vergroot.
De bindwijze en de vormgeving van een atlas (het
drukken, kleurenkeuze, kaartschrift en emblemen)
alsmede een helder gekleurd stofomslag zijn alle
factoren die de aantrekkelijkheid van een atlas kunnen
verhogen.
Bij het ontwerpen van een atlas wordt alleen de alge
mene vormgeving vastgesteld, en worden de speciale
Problemen opgelost die betrekking hebben op de alge
mene lay-out, op de titelbladen, kaders en marges,
op de plaatsing van legenda's en bijkaartjes, op het
samenvoegen van meerdere kleinschalige kaarten op
een kaartblad, etc.
De vormgeving van de afzonderlijke kaarten hoort tot
het daaropvolgende werk van kartografische ontwer-
pers: de uitvoering daarvan is gebaseerd op de begin-
selen van de kartografische vormgeving, waarbij men
rekening dient te houden met de bestemming en inhoud
van de kaarten.
Titelbladen van atlassen: artistieke
methoden voor het onderscheiden van
rubrieken
Het hoofdtitelblad van een atlas vermeldt de naam van
de atlas, de benaming van de voornaamste organisatie
die de atlas heeft voorbereid, de uitgeverij, en het
jaar en de plaats van uitgifte.
Soms wordt op het hoofdtitelblad of op het schutblad
een opdracht vermeld (bijv.Ter gelegenheid van het
50-jarig bestaan van een republiek). Voor de beschrif-
ting worden decoratieve schriftsoorten gebruikt; vaak
worden Ornamenten in nationale stijl toegepast en
emblemen die de landstreken symbolisch voorstellen
bijv. de olie en bossen van West-Siberie.
Twee vormen van atlastitels zijn in gebruik. Meestal
wordt aan het woord "atlas" de naam van het gebied
toegevoegd: Atlas van het gewest Irkoetsk; minder
vaak volgt het woord "atlas" op de naam van de Streek:
Geografie van het gewest Kiev. Atlas.
Soms worden de thematische rubrieken van een atlas
niet door titelbladen gescheiden en worden de kaarten
zonder onderbreking in de volgorde van de rubrieken
gerangschikt. Met een dergelijke methode spaart men
papier uit, maar het maakt de atlas eentonig, het leidt
soms tot een ongelukkige, onharmonische opeenvolging
van kaarten en bemoeilijkt de algemene orientering bij
het gebruik van de atlas.
In moderne atlassen worden gewoonlijk twee methoden
voor het onderscheiden van de rubrieken toegepast.
Men gebruikt speciale titelbladen voor de verschillende
rubrieken, 6f men geeft de naam van de rubriek boven
elke kaart aan die tot die rubriek behoort. Titelbladen
kunnen worden voorzien van een gestileerde tekening,
of ze kunnen een foto in kleuren of in zwart-wit bevat
ten, die soms de hele pagina beslaat (dan wordt de
naam van de rubriek in het fotobeeld geplaatst). Voor
alle methoden is overeenstemming van de vormgeving
van het titelblad met de thematische inhoud van de
14
1978.IV.4
