In de a-kaartjes wordt aangegeven waar zieh de groot-
ste hoeveelheid ruimte bevindt. In de b-kaartjes is de
tekst volgens dit principe geplaatst. In de c-kaartjes
wordt getoond hoe een onevenwichtige plaatsing de
zwart/wit balans verstoort. In de figuren 13 en 15
zijn de teksten gecentreerd tussen de omringende lij
nen. De witafstand tussen tekst en lijn is aan beide
zijden gelijk, waardoor een evenwicht met de omge-
ving ontstaat.
Wellicht is het mogelijk de beste plaats längs mecha
nische weg of met behulp van een formule te bepalen,
dit kan zijn nut hebben voor programmering van door
Computers bestuurde tekenautomaten. Voor de
dagelijkse praktijk is een optisch afschatten van de
grafische ruimte de aangewezen weg, aangezien een
kaart op dezelfde visuele wijze door de kaartlezer
wordt waargenomen.
Waarnemings-effekten van kaartteksten
bij puntsymbolen
In de hiervoor omschreven gevallen is sprake van een
relatief vrije grafische ruimte, welke steeds groter
is dan de afmeting van de te plaatsen naam. Veel
vaker komt het voor dat de ruimte beperkt is, waarbij
soms teksten door andere kaartelementen heen moeten
worden geplaatst. Met hetzelfde uitgangspunt van even-
wichtig gebruik van de beschikbare grafische ruimte
kunnen deze teksten worden geplaatst. In deze gevallen
gaan echter enkele waarnemingseffekten de plaatsing
mede beinvloeden.
1. Samenklonteren.
Een letter welke een ander kaartelement zeer dicht
nadert, zonder dat dit element wordt geraakt, ver-
oorzaakt een effekt van samenklonteren, zie bij a in
figuur 16. De letter en de lijn staan dan zo dicht op
elkaar dat het zwart van beide als een geheel wordt
waargenomen. Wanneer slechts enkele tienden van een
mm meer tussenruimte wordt gegeven, zullen ze ge-
makkelijker als afzonderlijke elementen worden ge-
zien, b in figuur 16.
figuur 16
2. Lijnonderbrekingen.
Wanneer zieh een situatie voordoet waarbij een lijn-
element gedeeltelijk moet worden bedekt met tekst,
zal de lijn ter plaatse moeten wijken voor deze tekst.
Neemt men de lijn niet weg, dan worden de letter-
tekens hierdoor sterk bei'nvloed, ontstaat vervorming
en wordt de leesbaarheid geschaad. Wanneer in de lijn
een gat wordt gemaakt, dan zal de kaartlezer dit niet
1978.IV.4
