Wanneer over leesbaarheid wordt gesproken dient
hieronder makkelijk leesbaar te worden verstaan.
Kaartteksten worden lang niet altijd onder ideale
omstandigheden gelezen en ook is het gezichtsver-
mogen van kaartgebruikers niet altijd optimaal. Daar
komt nog bij dat namen in kaarten vaak volslagen
vreemd zijn voor de kaartlezer, zodat ze letter voor
letter worden gespeld, hetgeen de eis van makkelijke
leesbaarheid van elk afzonderlijk letterteken te meer
benadrukt. Over leesbaarheid van tekst is een uit-
gebreide literatuur van vele honderden onderzoeken
en artikelen voorhanden.
Wie geen tijd en gelegenheid heeft deze literatuur te
raadplegen, kan het beste aan de veilige kant blijven
en twijfelgevallen vermijden.
Uitzonderingsgevallen
Men is niet altijd vrij in het kiezen van de beste plaats
van tekst in de grafische ruimte. In enkele gevallen
dwingt de ruimtelijke situering van het symbool zelf
een dienovereenkomstige plaatsing van de bijbehorende
naam.
1. Wanneer een stad aan de linker of rechter oever
van een rivier ligt zal de kaartlezer de naam van die
stad aldaar verwachten. Vooral wanneer de rivier als
een krachtig symbool is weergegeven verdient het aan-
beveling plaatssymbool en naam bij elkaar te plaatsen.
De ligging aan een weg of spoorlijn is minder ken
merkend voor de ruinTtelijke situering van een stad,
dan die aan een rivier. Daarom mag voor wegen en
spoorlijnen eerder van de regel worden afgeweken dan
bij rivieren, tenzij het om smalle, dünne riviertjes
gaat (Romein, 1976).
2. Over de voorkeur van het in zee plaatsen van namen
behorend bij kustplaatsen bestaat bij auteurs van richt-
lijnen weinig onenigheid. Zolang deze regel niet als
'heilig' wordt gezien.kan men zieh er aan houden. Ook
hier komt het principe van de grootste beschikbare
ruimte op de tweede plaats.
3. Wanneer diagramsymbolen (cirkels, stavene.d.)
in thematische kaarten van een naam worden voorzien,
verdient het aanbeveling deze namen in principe steeds
op dezelfde wijze te plaatsen, bij voorkeur aan de
benedenzijde als 'onderschrift'. Dit ongeacht de plaats
in de grafische ruimte, dus eventueel lijnwerk aan de
onderkant onderbreken, terwijl bijvoorbeeld links of
rechts vrije ruimte beschikbaar is. Aangezien dia
gramsymbolen als puntsymbool toch vaak vrij veel
oppervlakte innemen, zal plaatsing van de naam nu
eens boven, dan weer links of er onder de kaartlezer
dwingen voortdurend om het symbool te zoeken naar
de bijbehorende naam. Een vaste plaats van de tekst
ten opzichte van het symbool zal een snellere iden-
tifkatie bevorderen en verwarring over wat bij wat
hoort voorkomen. De tekst, behorend bij een dia-
gramsymbool, behoort een geintegreerd deel van het
diagram-ontwerp te zijn, zie fig. 25.
Grafische relatie p u n ts y mboo 1 -1 eks t
In de literatuur over het plaatsen van namen bij punt-
symbolen wordt meestal aanbevolen, in situaties waar-
bij men over een vrij veld beschikt, de naam bij voor
keur aan de rechterzijde, iets boven het midden van
Busselo
Roermund
Rasveen
•ermund
Busselo
'asveen
Nieuw- v
Hoogendoorn
Koemanswoud
Koemanswoud
Nieuw-Hoogendoorn
figuur25
het symbool te plaatsen (Krümmel/Eckert, Imhof,
Arnberger, Robinson, e.a.). Maar ook andere posities
worden als 'ideaal' beschouwd: onder het symbool
(Raisz), links boven (Crovitz en Friedman). Deze
laatste aanbeveling werd gevonden als resultaat van
een psycho-fysisch onderzoek, waarbij evenwel niet
met kaartvoorbeelden werd gewerkt (figuur 26).
FREQUENCY OF LETTER REPORT
figuur26
Sommige auteurs gaan zover dat zij een volgorde aan-
geven: 1 rechts, 2 links, 3 boven, 4 onder (Imhof); 1
onder, 2 rechts, 3 boven, 4 links (Raisz), zie figuur
27.
Uit het voorgaande möge zijn gebleken dat uitsluitend
de balans in de grafische ruimte bepalend is voor het
vaststellen aan welke zijde een naam bij een punt
symbool zal worden geplaatst.
Nadat de ruimtelijke plaats eenmaal is vastgesteld
doet zieh een tweede plaatsingsfase voor: het moge-
lijkerwijs scheppen van een grafische relatie tussen
tekst en symbool. Hiermee wordt bedoeld dat een
verhoging van de leessnelheid kan worden verkregen,
22
1978.IV.4
