aaiütadgtogoffi
DE HATTINGA KAARTEN
GEREPRODUCEERD
Als bijlage bij dit nummer treft de
lezer een fraaie reproduktie aan,
genomen naar een der talrijke door
de Hattinga's vervaardigde kaarten
en plattegronden. Het betreft hier
een specimen van de facsimile's,
zoals die onder de auspicien van de
Stichting tot bevordering van de uit-
gave van de Hattinga-atlassen te
Utrecht (voorzitter prof. Koeman)
door de Uitgeverij Canaletto te
Alphen a/d Rijn zullen worden ge-
publiceerd, voorlopig in een reeks
van 7 portefeuilles, waarvan de
eerste, die plattegronden bevat van
Goes, Middelburg, Sas van Gent,
Hülst, 's-Hertogenbosch, Maas
tricht, Nijmegen en Arnhem, in-
middels is versehenen, met een
historische inleiding over de
Hattinga's en hun werk door drs.
W.J.M. Hoogendoorn-Beks en prof
dr. J. C.M. Hattinga Verschure.
Het kartografisch werk van de
Hattinga's heeft lange tijd een ver
borgen bestaan geleid. Wie iets
meer over deze hoogst bekwame
kaartmakers wil weten zij verwe-
zen naar Hoofdstuk 3 in Koeman's
bekende: Handleiding voor de Studie
van de Topografische Kaarten van
Nederland 1750-1850, alsmede
naar een tijdschriftartikel, t.w.
J.Keuning, De Hattinga's, T.A.G.
1958, p. 106-119. Uit Koeman's
tekst blijkt dat Willem Tiberius
Hattinga (1700-1764), geneesheer
te Hülst en landmeter-kartograaf
"uit genegenheid", later geassis-
teerd en tenslotte opgevolgd door
zijn beide zoons D.W.C. (1730-
1790) en A. Hattinga (1731-1788),
Staats-Viaanderen, Staats-Brabant,
Zeeland en de "frontieren" van
Gelderland, Overijssel en Gronin
gen in kaart heeft gebracht, de
eerste drie kaartwerken op grond
van eigen opmetingen, de laatste
drie naar die van anderen. Daar-
naast maakten de Hattinga's tal
rijke plattegronden van Steden in
deze gebieden en eidersDit
karteringswerk geschiedde meren-
deels in opdracht van de Raad van
State, was bedoeld als grootscha-
lige militaire kartering en vormde
diensvolgens geheim materiaal.
Het werd dan ook nimmer gedrukt
doch is als manuscriptmateriaal
bewaard gebleven. Het berust thans
in het Algemeen Rijksarchief en
tevens in de Rijksarchieven te
Middelburg, 's-Hertogenbosch,
Groningen en Zwolle, al naar ge
lang het afgebeeide gebied. Slechts
verkleiningen van de kaarten van
Zeeland en Staats-Viaanderen zijn
door de Amsterdamse uitgever
Isaak Tirion in 1744 en later in
gedrukte vorm gepubliceerd.
Het manuscriptmateriaal wordt
bewaard in een viertal "atlassen",
t.w. die van Zeeland, Staats-
Viaanderen, Staats-Brabant en die
van de "frontieren" van Gelderland,
Overijssel en Groningen. Over de
omvang van het aldus gekarteerde
gebied verschaft de bij Koeman's
tekst gevoegde bladwijzer (no.4)
inzicht: bij na de helft van de totale
oppervlakte der toenmalige Neder-
landse gewesten is door de
Hattinga's in kaart gebracht, hetzij
als oorspronkelijke eigen kartering
(Zeeland, Staats-Vlaanderen,
Staats-Brabant), hetzij als copie
van door anderen vervaardigde
kaarten (Oost-Nederland).
De kwaliteit van dit kaartwerk
moet, zowel strikt kartografisch
als esthetisch beschouwd, subliem
genoemd worden. Zij zijn uitgevoerd
in zachte aquareltinten, de lijn-
elementen en het schrift met de
pen. De kleuren dienen niet ter op-
siering doch zijn funetioneel aan-
gewend: zij geven de wijze van
grondgebruik en, bij de stadsplatte-
gronden, de aard der militaire en
civiele bouwwerken aan. Uit de
gehele kartografische stijl bliikt
de grote invloed der Franse
"ingenieurs geographes", het
officierscorps belast met de
militaire karteringen. De facsimili-
reproduktie is van uitstekende kwa
liteit en grote duidelijkheid.
Dank zij de bemoeii'ngen der Pro
fessoren Koeman en J. C. M.
Hattinga Verschure (de laatste een
nazaat van de Hattinga's) zal nu
onder auspicien van de in de aan-
vang genoemde stichting door de
Uitgeverij Canaletto een groot deel
van dit unieke materiaal in kleuren-
facsimile worden uitgegeven.
Als eerste deel van het project is
gepland een reeks van 7 portefeuilles
waarin een ruime keuze uit alle door
de Hattinga's gekarteerde gebieden
en vooral ook de stadsplattegronden
zal worden gedaan. Bij gebleken
mogelijkheid zal dit grote project
na verschijning van de 7e porte-
feuille worden voortgezet.
A.H. Sijmons
DE EERSTE AFLEVERING VAN
HET SUPPLEMENT OP DE ATLAS
VAN NEDERLAND
Eind 1978 versehenen de eerste 5
kaartbladen van het Supplement op
de Atlas van Nederland. Dit Supple
ment heeft tot doel nieuwe en aan-
vullende informatie te verstrekken
over onderwerpen waarvan de kaart
bladen in de bestaande Atlas van
Nederland sterk zijn verouderd.
Het Supplement zal gaan bestaan
uit totaal 16 kaartbladen, welke in
3 jaarlijkse afleveringen zullen
worden uitgegeven. De indertijd
samengestelde voorlopige inhouds-
opgave van het Supplement heeft
inmiddels enkele wijzigingen onder-
gaan. Zo zijn een 3-tal bladen, die
betrekking hebben op de openbare
nutsvoorzieningen, gecombineerd
tot e6n blad. Als gevolg daarvan
kwam er ruimte vrij voor enkele
nieuwe bladen. Het eerste daarvan
- Evaluatie van het Natuurlijk
Milieu (VI-5-S) - is opgenomen in
1978.IV. 4
33
