rand nog negen van de tien stadsgezichten aanwezig
zijn: LIMBURG, NIMMEGHEN, ATRECHT, DOR-
DRECHT, MIDDELBURG, ANTWERPEN, MECHELEN,
DEVENTER, GROENINGHEN. Dr. Welu slaagde erin
met behulp van Vermeer's schilderij achttien van de
twintig stadsgezichten in diverse openbare en priv§-
collecties terug te vinden. Er ontbreken nu slechts
nog twee afbeeldingen, die van Bergen en van 'Hof
van Brabant'. De bovenrand van de kaart wordt ge-
vormd door een serie van ruiterfiguren, die zijn ge-
kopieerd van Willem Jansz. Blaeu's wandkaart van
1608 (no. 8) en nu in spiegelbeeld zijn weergegeven.
4. Wandkaart van de 17 Provincien, uitgegeven door
Pieter van den Keere in 1602 (bijlage 1).
De tiel bevindt zieh in een rijk gedecoreerde cartouche
in de rechter bovenhoek van de kaart: GEO-GRAPHICA
XVII. INFERIORIS GERM AN DE REGIONUM
TABULA, DE INTEGRO MULTIS IN LOCIS
emendata. anno 1602, I. Hondio/.
Uit deze titelbeschrijving is te concluderen dat Jodocus
Hondius (1563-1612) deze kaart heeft ontworpen. De
titelcartouche wordt omgeven door veertien portretten
van gouverneurs, die over de Zeventien Provincien
regeerden. Het jongste portret is van prins Maurits
(MAURITIUS NATUS PRINCEPS AUR. Venit Vidit
Vicit, libertati restituit et feliciter gubernat). De
kaart wordt aan de Staten-Generaal opgedragen, zoals
in een afzonderlijke ovale cartouche onder de titel
beschrijving wordt vermeld: Illustrissimis,
Noblissimis amplissimis et consultissimis Domin.
Do. Ordinibus foederat. Infer. /Germaniae Regionum
/d.d. Onder de cartouche met de schaalstokken is
het impressum van graveur en uitgever te lezen:
Petrus Kaerius cae lavit et exeudebat. In de
Noordzee (OCEANUS GERMANICUS) zijn zesentwintig
verschillende modellen van zeilschepen met opgave
van type en draagvermogen ingetekend. Boven de
schaalstokken bevindt zieh een opgave van het aantal
Steden en dorpen in de diverse provincien (Catalogus
Civitatum Pago: rumqg in singulis Provincijs). In
de Bodel-Nijenhuis-eollectie is het enig bekende
exemplaar van deze kaart, die uit vier bladen bestaat
(elk 390 x 500), bewaard. 8) Volgens Dr. Welu wordt
op twee schilderijen van Dirck Hals (Nationalgallerie
Prag en Nottingham Art Gallery) deze kaart van Pie
ter van den Keere afgebeeld. In de in 1623 gemaakte
inventarislijst van Van den Keere's koperplaten wordt
echter over een uit zes bladen bestaande kaart van de
17 Provincien gesproken: 'T Nederlant in 6 folien
24 gl. Welu kent een schilderij van Quiring van
Brekelenham uit het midden van de zeventiende eeuw,
waar eveneens de bovengenoemde kaart van Pieter
van den Keere wordt afgebeeld.
In tegenstelling tot de schilderijen van Dirck Hals
wordt hierop de kaart van de 17 Provincien omgeven
door decoratieve randversieringen met figuren in
klederdracht met bijbehorende tekst. Naar mijn mening
hebben wij hier met bovengenoemde, uit zes bladen
bestaande kaart van Pieter van den Keere te maken;
met andere woorden, aan het enig bekende en uit vier,
bladen bestaande exemplaar in Leiden ontbreken de
twee bladen, die de decoratieve randversieringen tot
inhoud hadden. De bij de kaart hörende tekst was ge-
zet. Wat de kaartinhoud betreft hebben wij hier te
maken met een buitengewoon gedetailleerde overzichts-
kaart van de 17 Provincien. In het kaarbeeld is in de
kop van Noord-Holland de Zijpe als polder ingetekend.
Verder is karakteristiek voor deze tijd de tekening
van het fort Bourtaing.
5. Anonieme wandkaart van de 17 Provincien, na
1603 (ill. 5).
De door Pieter van den Keere in 1602 uitgegeven wand
kaart van de 17 Provincien werd door een anonieme
Nederlandse graveur gekopiöerd. Bij het enig bekende
exemplaar in de British Library zijn eveneens slechts
de vier bladen (gemerkt A-D) zonder randversieringen
aanwezig. Op het eerste gezicht lijken de exemplaren
in Leiden en Londen identiek, bij nader onderzoek
evenwel merken wij een aantal verschillen op. De lan
ge titel op het exemplaar in Londen is identiek aan de
titel op het Leidse exemplaar, echter op het exemplaar
in Londen ontbreken de woorden "emendata, anno 1602.
I. Hondio". Ook het impressum van graveur en uit
gever Pieter van den Keere is verdwenen. De kaart
is nu niet meer aan de Staten-Generaal opgedragen,
maar op de plaats van deze opdracht is het wapen
van de stad Amsterdam ingetekend. De portretten van
de veertien gouverneurs die de titel omgeven zijn on-
veranderd, alleen het portret van prins Maurits heeft
nu de volgende tekst: Ordinum vnitorum Gubernat
nomine ab Anno 88. ad annum. 1603. Kleine ver-
anderingen vindt men ook in de versieringen die de
titelcartouche omgeven. De Van den Keere kaart van
1602 had rechts een leeuw met boek en zwaard en
links een leeuw die een hoed op een stok vasthoudt. De
kopie in Londen heeft twee leeuwen, die elk een zwaard
en een Schild met wapens vasthouden. De in de Noord
zee getekende scheepsmodellen zijn op het Londense
exemplaar identiek aan die in Leiden, de modellen
längs de Friese eilanden zijn nu echter genummerd
van 16 tot 26. In het kaartbeeld zijn eveneens verande-
ringen te constateren. De tekening van de Zijpe-
inpoldering is vergeleken met het exemplaar in Leiden
veranderd, en de percelen zijn nu geletterd van A-V.
Verder is zuidelijk van Wieringen een nieuwe inpolde-
ring ingetekend. De zandbanken in het gebied tussen
Texel en de Zuyder Zee zijn veranderd en dragen
nieuwe namen. Verder is het fort Bourtaing uit het
kaartbeeld verdwenen.
6. Bij het systematisch doorwerken van de kaart-
verzameling van de Oostenrijkse keizerlijke familie-
en priv6 bibliotheek, die nu in de Osterreichische
Nationalbibliothek te Wenen wordt bewaard, vond ik
een tot nu toe onbekende, uit twaalf bladen (samen
1320 x 1620 mm) bestaande kaart der Nederlanden, die
door de Antwerpse uitgever Joan Baptista Vrients in
1605 werd uitgegeven (bijlage 2). l°'Joan Baptista
Vrients was in de eerste plaats boekhandelaar en
prentverkoper, maar hij heeft zieh ook op kartografisch
gebied een zeer goede naam verworven. In dit verband
noemen wij slechts de gemeenschappelijke uitgave met
Cornelis Claesz. van Petrus Plancius' groote wand
kaart van de wereld in 1592, en de later door Vrients
verzorgde uitgaven van Abraham Ortelius1 Theatrum
Orbis TerrarumDe kaartbladen van de eerstgenoemde
kaart zijn in drie horizontale rijen van telkens vier
bladen gemonteerd. De kaart wordt aan elke zijde door
een 65 mm brede randversiering omgeven, die op de
platen meegegraveerd zijn. In de bovenrand bevindt
1979. V. 2
27
