wij nu: HVGO ALLARDT EXCVDIT TOT AMSTERDAM
INDE KALVERSTRAEDT.
12. Joannes de Ram (1648-1693), uitgever, graveur,
kunst- en kaartverkoper in Amsterdam, publiceerde
een uit 6 bladen (elk 530 x 430 mmbestaande wand-
kaart der 17 Provincien. ZY) In een op blad 3 rijk
gedecoreerde cartouche, die deels naar Nieolaus
Visscher (no. IIa) is gekopieerd, is de volgende titel
te lezen: BELGIUM FOEDERATUM emendatb
auctum te novissimfe editum. Per JOANNVM
DE RAM.
Op blad 6 is het dubbelportret van Willem III en zijn
vrouw Mary Stuart te zien. Willem trad op 14 novem-
ber 1677 in het huwelijk zodat de kaart tussen 1677
en 1693, De Ram's dood, moet zijn uitgegeven. De
datum van uitgave kan waarschijnlijk nog verder wor
den beperkt. In de titelcartouche werd in tegenstelling
tot de uitgave van Visscher ook Mars als symbool van
oorlog toegevoegd; bovendien zien we boven het wapen
met de Nederlandse Leeuw een kroon getekend. Mijns
inziens is dit een zinspeling op het militaire optreden
van Willem tegen zijn Engelse schoonvader Jacob II
en het aanvaarden van het Engelse koningsschap in
1688, zodat de kaart tussen 1688 en 1693 moet zijn
versehenen.
Wij hebben in het voorafgaande negentien verschallen
de wandkaarten der Nederlanden uit de 16e en 17e
eeuw leren kennen, een aanzienlijk aantal, hoewel wij
slechts van een eerste verkenning Spraken. Zonder
meer bestaat de hoop, dat bij verder onderzoek de
reeds in deze Studie door schriftelijke bronnen ge-
signaliseerde wandkaarten ook inderdaad worden te-
ruggevonden of verschallende Varianten van reeds
bekende wandkaarten der Nederlanden worden gesig-
naleerd. Bij de beschrijving van deze wandkaarten
in chronologische volgorde hebben wij zowel de cate-
gorie leren kennen waarin naast de versiering ook de
kaartinhoud tot zijn recht komt, als ook de andere
groep wandkaarten waarin het dekoratieve doel de
belangrijkste rol gaat speien en de kaartinhoud van
secundair belang is. Wanneer wij nog eens de boven
genoemde wandkaarten de revue laten passeren en
proberen ze in 6dn van deze twee categorieen te
plaatsen, dan kunnen wij in het kort het volgende
constateren. Natuurlijk behoren tot de eerste catego-
rie meestal de oudste uitgaven (nos. 1 t/m 7, 8a).
Het zijn in het bijzonder de wandkaarten die rond
de eeuwwisseling zijn gepubliceerd. Verder moeten
we tot deze categorie de wandkaart van Frederik de
Wit (10a) en de door Pieter van der Aa gewijzigde
uitgave (10b) rekenen, die in feite het eerste moder
ne en gedetailleerde overzicht geven. Bij de tweede
categorie komen die wandkaarten in aanmerking, waar
uitgevers bestaande koperplaten opkochten en met
meer of minder veranderingen opnieuw uitgaven,
waarbij echter de kaartinhoud niet altijd up-to-date
was en het dekoratieve element de voornaamste rol
speelde (3b 8b, c, d, 9a, b). De nummers IIa, b
en 12 vormen een overgang tussen de beide catego
rieen.
Zoals reeds in het begin werd gezegd, is in deze Stu
die een eerste poging gewaagd tot een verkenning van
de wandkaarten der 17 Provincien. Door ruimtege-
brek kon ook slechts een körte beschrijving van de
kaarten worden geboden. Het is echter de opzet dat in
mijn wandkaartenproject een afzonderlijk deel aan deze
wandkaarten der Nederlanden wordt gewijd. 28)
Noten
1 B. van 't Hoff: De kaarten van de Nederlandsche
Provincien in de zestiende eeuw door Jacob van
Deventer. 's-Gravenhage 1941.
2 Er zijn van deze wandkaart twee exemplaren be-
kend: Bibliothhque Nationale, Paris (Res.Ge AA
1402) en Herzog August Bibliothek, Wolfenbüttel.
3 Over Gerard de Joze zie J.DenucS: Kaartmakers
in betrekking met Plantijn. Antwerpen-'s-Graven-
hage 1912, I, blz. 163-220.
4 Universiteitsbibliotheek, Amsterdam, O.K. 18.
372 x 475 mm
5 Deze kaart werd met een door mij verzorgde toe-
lichting door het Utrechts Nieuwsblad uitgegeven
ter herdenking van de Unie van Utrecht (1579-1979).
6 Bibliothfeque Nationale, Paris, Ge DD 5739.
7 J. A. Welu: Vermeer, His Cartographic Sources.
In: The Art Bulletin, 1975, blz. 529-547, Idem:
The map in Vermeer's Art of Painting. In: Imago
Mundi, 31 (1978), blz. 9-30.
8 Bodel Nijenhuis-collectie, Leiden, VI-11-23/24.
9 Britisch Library, London, 30885 (21).
10 Österreichische Nationalbibliothek, Wien, Sammlung
Albertina 121 1.
11 'A.° 1612 en Avril. Inventaire des Planches etc.
achaptees en l'auction de la vesve de J. Bape
Vriendts'. Museum Plantin Moretus, Antwerpen,
archief no. 182.
12 J. Denuce: Kaartmakers.o.e.II, blz. 276.
13 Vriendelijke mededeling van drs. H.Nalis,
Deventer.
14 Resoluties Staten-Generaal, 20 november 1606,
Algemeen Rijksarchief, Den Haag, no. 3156, fol.
631V-632.
15 Resoluties Staten-Generaal, 26 maart 1608, Alge
meen Rijksarchief, Den Haag, no. 3160, fol. 147 v.
16 F.C.WiederMonumenta Cartographica, III, blz.
72, no.75
17 Bibliothbque Nationale, Paris, Res. GeA 550.
18 Stadsarchief, Antwerpen, 40 K 17.
19 A. H. Sijmons: Reuzenatlassen. In: Antiek, VI,
no. 9, blz. 565-578.
20 Een op ongeveer de helft verkleinde faesimile ver-
scheen in 1971 bij Belser Verlag, Stuttgart.
E.Klemp verzorgde het Kommentar zum Atlas des
Grossen Kurfürsten.
21 Bibliothhque Nationale, Paris, Pf. 88 (2). Verder
onder Pf. 88 (2)' een inkompleet exemplaar (blad
1 ontbreekt) en Pf.88 (2)' slechts blad 2.
22 Bodel Nijenhuis-collectie, Leiden, VI-11-7/8.
23 Bodel Nijenhuis-collectie, Leiden, VT-10-66/75.
24 Bodel Nijenhuis-collectie, Leiden, VI-10-76/84,
Universiteitsbibliotheek, Amsterdam, s 110.
25 Trinity College Library, Dublin, Fag. A.l.l. Op
deze wandkaart werd ik door dr. Welu attent ge-
maakt.
26 Bibliothbque Nationale, Paris, Ge A 645 (C 2339),
bij welk exemplaar een gedeelte van de beneden-
bladen is afgeknipt; Bibliothhque Nationale, Paris,
Ge DD 5731 (7 losse bladen, de bladen 1 en 2 ont-
1979. V. 2
31
