eommunicatie d.m.v. de kaart plaats vindt. Toch is
het hele derde hoofdstuk daaraan gewijd. Juist door
dit verschil te demonstreren wordt het uitzonderlijke
van het "in kaart brengen" duidelijk.
Het is naar mijn mening geen aardig hoofdstuk gewor
den. Er wordt met de stof geworsteld zoals men met
een luchtbed in het water worstelt. Voor het luchtbed
dient dan de vraagstelling: wat is de "essential
meaning" van de kaart. Er worden geen uitspraken
gedaan die men zieh nog lang kan herinneren. Boven-
dien begeeft dit hoofdstuk zieh op het terrein van de
waarnemingseigenschappen van grafische Symbolen,
waaronder kaartschrift, zonder dat er teruggegrepen
wordt op datgene wat anderen al over dat onderwerp
te berde hebben gebracht.
In het Vierde hoofdstuk Seeing and mapping, wordt
zien beschouwd als een actief proces, als een trans-
formatie, door Muehrcke bedoeld als T^, van de
ruwe basisgegevens tot het beeld dat de mapper zieh
daarvan gevormd heeft. We kunnen dit zien-proces
vergelijken met het cognitieve proces bij het leren
lezen en spreken. Een aantal feiten uit de medische
neurologie bewijzen dat de mens bij het zien groten-
deels op zijn vroegere ervaring steunt.
Ook is gebleken dat het zien van iets niet in 6en han-
deling tot stand komt, maar dat er een integratie van
in successie verlopende fysiologisch-optische hande-
lingen plaats heeft. Dat de mens bij het zien groten-
deels op zijn vroegere ervaring steunt is van belang
voor het kaarteringsproces, waarbij immers uit
coördinaten, uit veldschetsen, of uit luchtfoto's een
beeld van de werkelijke wereld getekend moet worden.
Bovendien moet dit beeld ook de niet-direct zichtbare
verschijnselen bevatten.
"Much of the "real world" milieu is difficult or
impossible to observe visually, either for rather
obvious reasons, such as man's diminutieve size and
the difficulty of access, or eise because matters of
interest such as bedrock character or land values are
not necessarily visually observable". (p. 74).
Hier steekt veel waars in, ofschoon je onmiddellijk
aan de satellietfoto's van de aarde moet denken bij
R. 's: 'Much of the real world milieu is difficult or
impossible to observe visually, either for rather
obvious reasons, such as man's diminutive size and
the difficulty of access.hetgeen met die satel
lietfoto's te weerleggen is. Maar is dat wel met die
satellietfoto's te weerleggen? Ja en nee.
Ja, wanneer je uit (satelliet)foto's een fotokaart maakt.
Maar dan bedrijf je geen kaartering in de zin van R. 's
"mapping".
Nee, wanneer je uit (satelliet)foto's een kaart tekent.
Want het is toch zo dat we het luchtfotobeeld overteke-
nen in vormen (van bergen, huizen, wegen, bruggen,
etc.die ons allang voor ogen stonden. Vormen, uit
ons geheugenreservoir, waar we de geziene vormen
van de luchtfoto bij aanpassen. En, als bevestiging
van dit proces: wat doen we als we uit het raampje
van het vliegtuig kijken? Juist, we proberen in de
vormen van de aarde beneden ons de vormen van de
kaart te herkennen!
In dit Vierde hoofdstuk wordt een concrete bijdrage
geleverd aan de oplossing van het probleem omtrent
de Processen bij het zien. Er zijn twee recente onder-
zoekingen uitgevoerd: d6n door Neisser, een psycho-
loog, een door Bartz, een kartograaf.
Beide onderzoekingen hebben tot eenzelfde conclusie
geleid: het zien-proces berust in de eerste plaats op
een ervaringsachtergrond (vooral bij vorm) en op een
voorgenomen waarnemingshouding.
Er worden twee fasen onderscheiden: the "pre-attentive"
en the "focal-attentive" fase.
Eerst kijkt iemand over het gehele gebied (foto, kaart,
terrein), daarna focusseert hij zijn apndacht op een
element in zijn gedachten. Op het eind van het hoofd
stuk komt het zien-proces bij de kaartwaarnemer
meer speeifiek ter sprake. Het is opvallend dat men,
onafhankelijk van Bertin, ook hier tot drie lees-
niveaus komt.
Het moeilijkste hoofdstuk is hoofdstuk vijf: The
conception of space. Er is daarvoör ook al over de
aard van onze kennis van de ruimte gesproken, in het
eerste hoofdstuk o.a.en in hoofdstuk 6 komt het
onderwerp weer ter sprake. Men kan van mening ver-
schillen of het voor een algemene theorie van de karto-
grafie nodig is om cognitieve ruimtelijke modellen te
bestuderen en of het nodig is om over de ruimte als
een gestruetureerd geheel te spreken. Het is een
buitengewoon moeilijk onderwerp om te bespreken en
om te analyseren. Er moet voortdurend op het waar-
nemen van 's mensen gedrag met betrekking tot
"ruimte" gewezen worden en heel vaak moet er met
"alsof" gewerkt worden. Is de behandeling van dit
onderwerp nodig opdat we de transformatie van de
werkelijke ruimte tot het symbool dat we kaart
noemen begrijpen? R. meent van wel. Zonder dit
hoofdstuk "our attempt to analyze the fundamental
nature of cartography would be incomplete" (p. 87).
Het, naar mijn mening, aardigste van de zes hoofd-
stukken is het laatste: "strueture in maps and
mapping". Daarin komen we nl. meer op het terrein
van diegenen die zieh in hun beroep met de implicaties
van het voorgaande, zeer diepgravende filosofische
onderzoek, bezig houden: de kartografen zelf
Er wordt in dit laatste hoofdstuk een goed Schema van
de verschillende kaartsoorten en kaartschalen ont-
wikkeld, gebaseerd op een nieuw begrip, ontwikkeld
door R. P.de drie elementen van de ruimtelijke
indeling van onze omgeving:
Aanwezigheid existence
Plaats location
Gedaante strueture
R. P. noemen dit de spatial articulation of the milieu.
Nadat in de voorafgaande hoofdstukken "nogal moeilijk
gedaan is" over de begrippen als het kennen van objec-
ten komt nu de systematische omschrijving van een
indeling van dingen in de ruimte aan bod. Dit is geen
cognitief proces, maar heeft wel veel te maken met
ons menselijk oordeel over begrippen als plaats,
grootte, af stand. Bij zonder gelukkig zijn we met de
introduetie van het begrip "strueture" gedaante).
Dit geeft nl. de afbeelding van de ruimte in de kaart
aan. Zodra "existence" (bijv. regenval) en de location
van die regenval in de kaart gezet zijn, ontstaat een
gedaante van ons milieu die op geen andere manier ver-
kregen kan worden. Dit is het unieke vermögen van een
kaart: "uit een beperkt aantal zeer nauwkeurige metin-
gen en waarnemingen kan een kaart gemaakt worden
38
1979. V. 2
