toeristische routes
o-
B
f
2
k
B
B
route
TRACE ROTTERDAMSE HAVENROUTE:
VERKEER/VERBINDINGEN
im
-o--
DIVERSEN:
SYMBOLEN; behorende bij de beschreven punten
(Öl
0}
0
fL
ROUTEBESCHRIJVING
O t/m O zie beschrijving bij
detailkaart I aan de achterzijde
O SLUISJESDIJK (8,5 km)
O WAALHAVEN O.z. 0,5 km)
B k (wcj 2 Ol
Q WAALHAVEN Z.z.
twj
0 PRINS JOHAN FRISOHAVEN
HEIJPLAAT (scheepsbouw)
o PRINSES BEATRIXHAVEN
S tW) 2 (16,9 km)
0 PRINSES MARGRIETHAVEN
PERNIS (rivier)
B P A
PERNIS (dorp)
BENELUXTUNNEL
ElC
2e PETROLEUMHAVEN(25,2km)
VERKEERSRUIT OM (25,9 km)
ROTTERDAM
0 PERNIS (olieindustrie) (27,5 km)
0 BOTLEKBRUG en (29,1 km)
BOTLEKTUNNEL
Sli.
BOTLEK-GEULHAVEN (32,8 km)
B l'.l k O
0 3e PETROLEUMHAVEN (35,1 km)
0 CHEMIEHAVEN (37,8 km)
BOTLEK (havenbekkens)
0 BOTLEK (granen) (40,0 km)
0 BOTLEK (ertsen)
0 BOTLEK (petrochemie) (41.6 km)
BOTLEK (scheepsbouw)
B p i O (44,3 km)
Rotterdam
Charlois
Utrecht
'havenlicht
SCHIPLUIDEN
Heenweg
immoord
jrbregge
Westerlee
Radarpost
havenlicht
lichttoren
Staelduinen
lichttoren
Luchthaven Rotterdam
Maasvlakte Oil Terminal
ladarpost
Maasdijk
yGg Ertsoverslag
kustlicht
Europoort
ittoren
.lichttoren
Kethel
Petroleum
Radarpost
MAASLAND
Britsh Petroleum
Company
Stormpolder
ia sunie
Europoort
Gull Ol!
Spangen
VLAARDINGEN
UlEUtyy
.van Brienenoordbrug
Konam
Coolt1*
IJsselmonde
Esso Chemie
■Radarpost
Gusto1
Radarpost'
Radarpost
Mate/.
Eurqpoprt
Ma
\flna -
WiltönEßijerioord
Nwe Matex
Beneluxtunnel
Paktank
tbaert
Unilever
sGelsen
Multi
Terminals
voeWe'et
BRIELLE
OOSTVOORNE
Chrevon
Radarpost
Tiotine
Mobifc?
Calandbrug
Keti an
Carbon
*-S Rijn-
Schelde-
Verolme
Brielsebr
Albatros
Inter
torest
"Bell-Line
Rozenburgsesluis
Shell.
Kroonvläg
BPHM
ICI Holland
Paktank
R.Swarttouw
Nieuwe
Matex
ZWARTEWAAL
Paktank
Climax
Mol _Js
Pobur ff
ECT -
Rotterdam-Rhoon^
Tinte
BARENDRECI
Botlek
brug^
Oxiranb
/fUucheojie:
Smitshoek
'IERPOLDERS
.Botlektui
Chrevon"
Hartelbrug
RHOON
Schaal 1 70000
"Scheepva57*
GEERVUE
HEEN*
ROCKANJE
POORTUGAAL
Implaat
kaartproduktie: Gemeentewerken Rotterdam, afdeiing B11
Landmeten en Kartografie; onderafdeling Kartografie;N|> 1979
Vlissingen
b b
a) begin; b) bewegwijzerde hoofdroute; c) beschreven punt aan de hoofd-
route; d) fakultative zijroute met: e) beschreven lokatiepunt; f) fakultative
zijroute, niet voor autobussen; g) beschrijving van de lokatie bij de kaarten
aan de achterzijde; h) einde route.
autosnelweg met: a) aansluiting van autosnelwegen: b) brug; c) tunnel.
d) viadukt; e) aansluiting van andere wegen op autosnelweg.
nummering autosnelweg
- hoofdwegen
belangrijke wegen
veerdienst
im i n2o i
nummering Europaroute nummering nationale route
spoorlijn met Station
havenspoorlijn
metro met Station
a
b
c
d
e
a) water; b) Strand en/of duinen; c) zeehaven- en industrieterrein d) woon-
gebied; e) bos, park en/of rekreatiegebied; f) overige terreinen.
/a\ Toeristisch belangrijk punt (beschrijving z.o.z.)
parkeergelegenheid
winkel
niet parkeren of stoppen
toilet
vV
uitzichtpunt
consumptie
picknickplaats
consumptie (beperkt open)
speelplaats
E3
benzinestation
wandelgelegenheid
benz.st. (beperkt open)
zitbank(en)
keerpunt of keerlus
zwemmen mogelijk
vrije visgelegenheid
kilometers tussen de lokat
vrije rekreatie
VOORWOORD
Deze beschreven toeristische route is bedoeld om de be
langstellende berijder een zo overzichtelijk mogelijk
beeld van het Rotterdamse havengebied te geven. Aan de
noordelijke randweg (A20/E36) zijn bij de afslag 'Rot
terdam West' (zie kaart) - Spaanse Polder - de bekende
zeshoekige opvangborden geplaatst, welke naar het
eerste punt leiden. De bewegwijzering is zodanig, dat als
eerste punt het Europoint-complex van kantoortorens
aan het Marconiplein, waarin zieh ook de zetel van de
havendirektie bevindt, is gekozen: de route wordt via
Delfshaven en de Maastunnel en längs de havens van
Rotterdam Europoort en de aldaar gevestigde bedrijven
en industrieen geleid; eindpunt van de bewegwijzerde
route is een punt in het recreatiegebied op de noordelijke
oever van het Brielse Meer nabij de Brielsebrug. Rinde
ren kunnen tijdens de route aktief beziggehouden wor
den door aan een haven-quiz en een opstel- en/of teken-
wedstrijd mee te doen (zie z.o.z.). Per beschreven punt
of lokatie wordt telkens de totale afstand in kilometers
(incl. zijroutes) vanaf het beginpunt vermeld en de daar-
op van toepassing zijnde Symbolen aangegeven (zie ver-
klaring naast de kaart). De totale lengte van de hoofd
route is 90 km; met inbegrip van de zijroutes 150 km. De
rit kan naar eigen keuze worden afgerond onder gebruik-
making van de normale ANWB-richtingborden nabij het
eindpunt, vanwaar ook enkele in dit vouwblad vermelde
markante toeristische punten bezocht kunnen worden.
Mocht het voorkomen, dat de bewegwijzering van de
route afwijkt van het op de kaart aangegeven trace, dan
volgt U de routeborden. Raadpleegt U vooral de kaart
bij de tekst, waarin per routepunt een veelvoud aan in-
formatie is verwerkt. Het verdient aanbeveling om voor
een betere hantering van de kaart de brochure overlangs
door te knippen op de aangegeven kniplijn. (z.o.z.)
Nog voordat punt 1 is bereikt biedt een eerste zij
route gelegenheid tot het benaderen van de kade
met zee- en binnenschepen in de Merwehaven
om in de havensfeer te komen! In dit gebied van
de Merwehaven een bundeling van fruitaanvoer
per zeeschip uit alle windstreken; de fruitveilin-
gen staan hier dan ook op de juiste plaats. De
Merwehaven werd in 1930 als stukgoedhaven in
gebruik genomen.
De Dokhaven was vroeger ligplaats voor de ge-
meentelijke drijvende dokken, die in 1966 ver
kocht werden en bood daarna ligplaats voor
brandblusvaartuigen. Deze haven zal in de nabije
toekomst een andere niet-havengerichte bestem-
ming krijgen. Over de rivier heen gezicht op de
St. Jobshaven. (offshore- onderhoud en bevoor-
rading). De Sluisjesdijk ligt tussen Dokhaven en
Waalhaven op een schiereiland dat door de rivier
en een havenarm van de Waalhaven wordt ge-
vormd. Helemaal achteraan bereikt men de ri
vier. Het was in 1888, dat daar de stormachtige
groei van Rotterdam als oliehaven begon met de
voorzichtige opslag van olie in tanks door de
maatschappij die nu Shell heet. De 'Koninklijke'
kreeg in 1902 van het gemeentebestuur toestem-
ming om een benzineraffinaderij aan de bestaan-
de installatie toe te voegen. De Waalhaven werd
tussen 1907 en 1930 gegraven om een groot aantal
zeeschepen op stroom tussen boeien afge-
meerd met behulp van drijvende kranen en ele-
vatoren te kunnen lossen en laden. Aanvankelijk
droog massagoed (kolen, ertsen en granen); later,
na een verschuiving westwaarts naar de voor de
steeds groter geworden schepen aangelegde ha
vens, kwam ruimte vrij voor andere vervoers-
stromen.
Op Pier 1 o.m. aanvoer en distributie van hout en
houtprodukten. Pier 2 is een voorbeeld van een
multipurpose terminal (geschikt voor vele typen
lading, die worden aan- en afgevoerd met tal van
scheepstypen). Op de Minerva-terminal worden
Containers en zware lading behandeld. Ook een
aanlegplaats voor de grote ro-ro vrachtschepen
(rij-op/rij-af). Opvallend is hier de machtige
rood-witte kraan, waarmee Containers en andere
lading (tot 60 ton) over een reikwijdte van 40 m,
35 meter hoog aan en van boord gehesen kunnen
worden. Een op dit moment unieke kraan in de
internationale havenwereld! Van hier worden
o.m. duizenden zware onderdelen voor een elec-
triciteitscentrale door Russische schepen via
Leningrad, de Wolga en de Kaspische Zee naar
Iran verscheept.
Voorbij Pier 3 (Rijnvaartpier) zijn ligplaatsen
voor LASH-schepen LASH lighter aboard
ship of lichtermoederschepen) en hun lichters.
Dit scheepstype, sinds 1969 in de vaart, vervoert
een groot aantal (83) gestandaardiseerde binnen
schepen of drijvende Containers tussen de mon-
dingen van grote rivieren (Rijn en Mississippi).
Met behulp van een zware, over het schip heen
rijdende kraan worden de bakken (laadvermogen
tot 380 ton) tussen de uitstekende armen van de
achterplecht van of aan boord gebracht. De gehe-
le los-en laadoperatie kan in zo'n 40 uur voltooid
zijn. Een gewijzigde versie, waarbij het schip als
een drijvend dok dieper zinkt, de bakken drij-
vend aan boord neemt, waarna het water weer
weggepompt wordt, heet FLASH (float-
on/float-off LASH) zonder motor, of SPLASH
(seif propelled FLASH) met motor. Ook deze
schepen doen de Waalhaven aan.
(10,9 km)
Het gebied bezuiden de Waalhaven met 'droge'
industrieen was vöör de tweede wereldoorlog
Rotterdam's luchthaven 'Waalhaven'. De huidi-
ge moderne luchthaven 'Zestienhoven' is verbon-
den met tal van Europese luchthavens en is
uitwijk-luchthaven voor Schiphol,"Rotterdam's
belangrijkste luchthaven bij Amsterdam': De
Haven-en Vervoerschool 'Prof. Dr. Rattenvoor
de vorming en opleiding van de toekomstige
havenwerkers-specialisten is nog steeds het grote
voorbeeld voor de internationale haventransport-
industrie. Tussen het Zakkendragershuisje en de
Haven- en Vervoerschool ligt een enorme over-
brugde kloof! Op tal van plaatsen in de wereld
heeft dit instituut al zijn Stempel gedrukt. Achter
de school kan men de 120 m hoge straalzender-
toren van de PTT zien en naast de school een zgn.
land-terminal voor Containers. Daar vinden alle
niet-kade-gebonden aktiviteiten plaats, zoals het
'stuffen en strippen' laden en lossen) van Con
tainers, waardoor op de kade zeif weer meer
schepen geladen en gelost kunnen worden. Längs
de zuidzijde van de Waalhaven ligplaatsen voor
Rijn- en binnenvaart, waaronder ook duween-
heden (zie ook 39).
0 (12,2 km)
De Prins Johan Frisohaven is een onderdeel van
het Eemhavengebied, waar zieh verscheidene
grote stukgoedoverslagbedrijven hebben ge-
vestigd. Ro-ro schepen voeren hier hun vracht
aan of af (caravans, trailers, laadplateaus, etc.).
Speciale ro-ro schepen, zgn. 'PCTC's' (PCTC
pure car transport carrier), lossen hier sinds 1971
duizenden auto's, die in Japan geprodueeerd
worden, voor verdere distributie over Europa,
(zie ook 30). Ook krijgt de Nederlandse Dagblad
Unie haar krantepapier hier centraal aangevoerd.
Een markant gebouw aan de Waalhaven is de
Electriciteitsfabriek Waalhaven, (capaciteit 962
Megawatt), die zijn koelwater uit de Waalhaven
betrekt en die loost in de Prins Johan Frisohaven.
Aan de diepzee-container terminal van Multiter-
minals Rotterdam (Waalhaven, Pier 7) worden
de grootste containerschepen, die thans in de
vaart zijn, behandeld. De containervaart tussen
Japan en Europa ging hier in 1972 van Start: een
serie van 17 snelvarende bijna 300 m lange con
tainerschepen met een laadvermogen van zo'n
2000 20-voets Containers (een rij van 12 km lang).
Een dergelijk schip vervangt acht negen con-
ventionele schepen! De containerverwerking is
volledig gecomputeriseerd. De terminalcapaciteit
is 300.000 Containers per jaar en nagenoeg be
reikt! Vöör de verbouwing tot Containerterminal
in 1970 werden er ertsen en kolen overgeslagen.
Op Pier 6 is een distributieterminal voor lange
eenheden als stammenhout en stalen pijpen van
de Internationale Müllergroep gevestigd. Buffer-
opslag van stalen pijpen voor de Sovjet-Unie, die
uit het Roergebied per duweenheid worden aan
gevoerd en per Russisch zeeschip naar Leningrad
worden doorgevoerd voor verder transport naar
o.m. Siberib.
H vT, (13,3 km)
Op Pier 5 is het laatste massagoedoverslagbedrijf
in dit gebied gevestigd. Schepen tot 60.000 dwt
voeren hier bij de S.H.V. hun lading kolen aan.
Wat meer noordelijk een traditioneel stukgoed-
bedrijf met faciliteiten voor ro-ro schepen van
Multiterminals. Ook hier weer zo'n enorme
kraan voor velerlei lading. Heijplaat is een woon-
gebied midden in een havengebied: eind 19e/
begin 20e eeuw beleefde Rotterdam in een Perio
de van ongekende bloei een enorme bevolkings-
explosie; telde de stad in 1850 bijna 100.000 in-
woners, in 1900 waren het er ruim 300.000 en in
1915 meer dan 450.000. Een fantasieloze, eento-
nige woningbouw was het gevolg, totdat men het
roer omgooide. In Rotterdam met zijn groten-
deels van het platteland afkomstige bevolking
ging men op verschillende plaatsen over tot een
geheel andere vorm van stedebouw: het tuindorp.
Zo'n tuindorp werd Heijplaat, dat in opdracht
van de Rotterdamse Droogdokmaatschappij ten
behoeve van haar werknemers nabij de poorten
van de werf werd gebouwd tussen 1913 en 1915.
Bijna naast de huizen de grote bouwkranen, hel-
lingen en drijvende dokken van de Rotterdamse
Droogdokmaatschappij
De Prinses Beatrixhaven kwam in 1965 als mo
derne haven voor traditioneel stukgoed in ge
bruik. Waar nu een ro-ro Steiger met een grote
kraan voor een dienst op Gothenburg, Zweden
ligt, begon in mei 1966 met de aankomst van het
eerste volcontainerschip vanuit Amerika op Eu
ropa (door Sea-Land) het container-tijdperk voor
Rotterdam. Onmiddellijk werden hierop nieuwe
havens voor containeroverslag gereed gemaakt.
Opvallend zijn hier ook de grote blauw-grijze
losmachines voor scheepsladingen bananen.
Q (18,7 km)
Rondom de Prinses Margriethaven en de Prins
Willem Alexanderhaven is Europe Container
Terminus B.V. gevestigd. Eind augustus 1967
meerde het eerste containerschip hier aan de kade
af. Met behulp van de 14 zware containerkranen
op de kade (hefvermogen van 37 tot 53 ton), wor
den containerschepen binnen een dag gelost of
geladen. Het is mogelijk om een los- of laadsnel-
heid van 45 Containers per uur per kraan te berei-
ken. De Stapelkranen vervullen hun funktie op
het opslagterrein. 'Straddle carriers' ('olifanten')
nemen de Containers van de trailers of chassis af
en plaatsen ze in de Stapel of omgekeerd. Aan de
noordzijde van de Prins Willem Alexanderhaven
behandelt ECT uitsluitend de transcontinentale
containerschepen van Sea-Land. Dit zijn super-
snelle, 60 km per uur varende, bijna 300 m lange
containerschepen met genoeg Containers aan
boord om 25 treinen van elk 42 wagons samen te
stellen. De zgn. 'feeder liners', kleinere contai
nerschepen, geven in de körte vaart de Europese
havens aansluiting op deze snelle containersche
pen. Ook de 'Seabee Clippers' van Lykes lines,
grote lichtermoederschepen met een lift in het
achterschip en met grotere lichters dan de LASH-
schepen, meren regelmatig in dit havengebied af.
Deze schepen vervoeren behalve de bakken ook
Containers. Wekelijks richten zieh hier 150 con-
tainertreinen op 40 hoofdbestemmingen in Euro
pa. Aan de landzijde van de weg de kantoren van
ECT, waaronder het gebouw, waar 2000 vracht-
wagens met Containers per dag administratief
verwerkt kunnen worden door verscheper, doua-
ne en ECT (zoals in de vertrekhal van een lucht
haven). Op dat moment verstrekt de Computer
gelijktijdig de gegevens van de Container aan de
haventerminal. Aan de noordzijde van de Prins
Willem Alexanderhaven heeft het Zweedse be-
drijf Interforest een distributiecentrum, vanwaar
houtprodukten, als eenheidslading uit Zweden
ingevoerd, verder over Europa verdeeld worden.
De schepen zijn uitgerust met speciaal pneuma
tisch los- en laadgerei, met behulp waarvan ze
binnen een dag weer vaarklaar zijn.
eerst een scheepsreparatiewerf met een aantal
drijvende dokken (Niehuis en V.d. Berg) en er-
naast een groot wandelpark.
(22,6 km)
(21,5 km)
W
Verscholen achter een begroeide dijk ligt in een
groene enclave het vriendelijke oude vissersdorp
Pernis, volledig omsloten door haven- en in-
dustriegebied. Een pianologische vergissing?
Voorbeeld van hoe het eigenlijk niet had gemoe-
ten? Het nog bestaan van Pernis is in ieder geval
het resultaat van een nu verouderde filosofie, dat
'de werker bij zijn werk wil wonen', achterhaald
door de razende groei van Nederland's economie.
Pernis of Pernesse (nis of nesse buitendijks
land) ontstond door inpoldering van buitendijks,
bij laag water droogvallend aangeslibt land in het
begin van de 14e eeuw. In de 18e eeuw begon het
landbouwdorpje zieh te ontwikkelen tot vissers
dorp. De kade van de oude vissershaven kan men
nog terugvinden in het Pernisseplein. De interes
sante hervormde kerk met de 14e eeuwse toren
herinnert nog aan de dagen van weleer toen Per
nis nog een knus eilanddorp was. Vöör Pernis
Bij kilometerraai 1008 bevindt men zieh evenzo-
vele kilometers van de eerste brug over de Rijn bij
Konstanz, waar het Bodenmeer eindigt en de Rijn
verder stroomt. ledere kilometer wordt aan de
oever aangeduid. Recht tegenover Pernis liggen
aan de noordelijke oever de Wiltonhaven en de
Wilhelminahaven. Eerstgenoemde haven is de
werfhaven van Wilton Feijenoord, evenals RDM
een onderdeel van het Rijn-Schelde Verolme con-
cern. Het grootste gegraven dok met de grote
bokkraan (216 ton hefvermogen, kan schepen tot
150.000 ton deadweight droogzetten voor repara-
tie of onderhoud). De grootste containerschepen
kunnen er terecht. Ook de 'Queen Elisabeth 2'
lag er in dok. Daarnaast een overdekt dok waar
een order voor de bouw van Indonesische
marineschepen in uitvoering is. Behalve over ge
graven dokken beschikt de werf over een aantal
drijvende dokken en enige hellingen. Aan de Wil
helminahaven bevindt zieh een werf die aange-
past is voor de bouw van offshore-eenheden.
Ook is daar een tankercleaning installatie ge
vestigd. Met stoom worden daar onder hoge druk
de tanks van tankschepen schoon gemaakt. De
aldus gewonnen olie wordt ter raffinage afge
voerd. Het gele gebouwtje op deze oever is een
van de acht radarposten, die sinds 1956 de rivier
sectiegewijs bestrijken en het mogelijk maken,
dat het drukke scheepvaartverkeer zelfs bij zware
mist voortgang blijft vinden. Hoewel oorspron-
kelijk alleen in bedrijf om de scheepvaart bij ver-
minderd zieht te assisteren, zijn de stations nu
onafgebroken in bedrijf ter begeleiding van het
steeds drukker geworden scheepvaartverkeer.
Het bestaande systeem is aan vervanging toe. In
voorbereiding is een integraal verkeersbegelei-
dend systeem VTM VTM vessel traffic mana-
gement), dat ook de havenbekkens zal bestrijken.
Met behulp van een Computer zullen gevaarlijke
situaties kunnen worden voorzien. Rotterdam
Staat bekend als de meest verkeersveilige haven
ter wereld. Met behulp van een verkeersbegelei-
dend systeem zoals bij een moderne luchthaven
wil Rotterdam ook die naam behouden.
(24,0 km)
Een groot gebied naast de rivier heeft een bestem-
ming als bouwdok voor de Segmenten van de tun-
nels, die in de regio in aanbouw waren, zijn of
nog zullen komen. De Benelux- en de Botlek-
tunnel-secties zijn hier gebouwd en naar verwach-
ting zullen andere tunnels volgen. En uiteindelijk
kan het bouwdok een funetie als b.v. sleepboot-
haven krijgen. Na de bouw van de tunnelsecties
in het drooggemalen bouwdok kan het water bin-
nengelaten, de keerdam weggebaggerd worden,
waarna de drijvende tunnelsecties worden uitge-
varen. De ruim 1100 m lange Beneluxtunnel, on
derdeel van een verkeersruit van autosnelwegen
om Rotterdam, werd op 5 juni 1967 door Konin
gin Juliana in gebruik gesteld. Het diepste punt
van het wegdek ligt 22 Vi m onder de waterspie-
gel. De tunnel werd eerder dan gepland als een
toltunnel gebouwd door een groep geinteresseer-
den waaronder de gemeenten Rotterdam, Schie-
dam en Viaardingen. Daarbij werd de afspraak
gemaakt, dat de tunnel per 1 januari 1980 door
het Rijk zou worden overgenomen om als vrije
openbare tunnel ten dienste van het wegverkeer te
komen.
vV
Rondom de 2e Petroleumhaven vestigden zieh
raffinaderijen en petrochemische fabrieken van
Shell en Chevron. Aanvankelijk werd hier ruwe
olie ter verwerking aangevoerd met olietankers,
maar toen deze tankers steeds groter werden,
werden verder westwaarts nieuwe havens aange-
legd, waarna de daar aangevoerde en in tanks op-
geslagen ruwe olie per pijpleiding naar de in dit
gebied gevestigde raffinaderijen werd gepompt.
De tankers, die nu deze haven bezoeken, halen
olieprodukten voor zeewaartse bestemmingen
op. Zoals op de kade blijkt, worden olieproduk
ten ook als stukgoed verscheept. Een petroche-
misch complex, waar uit olie meer dan 2000 ver
schillende Produkten worden gemaakt Pro
dukten, die ons leven lijken te beheersen! Zo
staan er een paar fabrieken met een bedrijfs-
oppervlak van 5 ha, die in een jaar net zoveel
'rubber' afleveren als een rubberplantage van
25.000 ha. Slechts een voorbeeld! Aan deze ha
ven bevindt zieh ook nog een aantal tankopslag-
bedrijven.
De 'Ster van Rotterdamis een verkeersplein met
verschillende niveaus, dat een onderdeel is van de
'Ruit om Rotterdam'. De 42 km lange autosnel
weg met twee banen van ieder drie rijstroken
f 20 miljoen per km kwam in 1974 gereed. Al
leen de grote verkeerspleinen op de hoekpunten
zijn nog niet geheel gereed! Eerder dan de weste-
lijke rivierkruising, werd de Van Brienenoord
brug, 25 m boven het water, in februari 1965 in
gebruik gesteld. Het rivierkruisende doorgaande
verkeer is na het gereedkomen van de verkeers
ruit daarheen verschoven, waardoor via de
Maastunnel nu zo'n 90.000 voertuigen per dag
passeren; in 1970 verwerkte deze tunnel nog een
recordaantal van 100.000. De Willemsbrug blijft
op 34.000 voertuigen staan. In het verkeer over
de Van Brienenoordbrug (110.000) en door de
Beneluxtunnel (45.000) zit een stijgende lijn. Het
belang van deze verkeersruit is duidelijk: voor
een distributiecentrum voor NW-Europa zijn
snelle verbindingen van het havengebied met het
nationale en internationale autowegennet een
eerste vereiste!
Het complex van petrochemische industrieen, dat
rondom de le en 2e Petroleumhaven is gegroeid,
wordt beheerst door Shell, hoewel ook Chevron
er een belangrijke raffinaderij heeft staan. In de
hoek van het Shell-terrein vraagt allereerst het
pompstation van de Rotterdam-Rijn-Pijpleiding
Mij. N.V., waarin een aantal grote oliemaat-
schappijen deelneemt, de aandacht. Het is het be
ginpunt van een in 1960 in gebruik genomen pijp
leiding (0 60 cm) die sinds de ingebruikneming
van een grotere pijpleiding (0 90 cm) van Euro
poort voor ruwe olietransport (op voetgangers-
snelheid) olieprodukten naar Duitsland trans-
porteert. Duidelijk zijn de twee hoge centrale
schoorstenen (213 m) te zien, die een groot aantal
lagere schoorstenen, waaruit de rookgassen tegen
een 100 m hoog Iiggende inversieluchtlaag terug-
kaatsen, vervangen. Daardoor werd de luchtver-
ontreiniging in dit gebied in belangrijke mate ver-
minderd.
Ook de watervervuiling kon door overgang van
water- op luchtkoeling aanzienlijk worden terug-
gedrongen. AI met al: we zijn er nog niet, maar
we zijn op de goede weg. Het milieubewustzijn is
door een aantal lieden, die op dat gebied baan-
brekend werk hebben verricht, zodanig aange-
wakkerd, dat er voor dit 'spei' regels gesteld kun
nen worden. De centrale meld- en regelkamer van
de Dienst Centraal Milieubeheer Rijnmond
houdt de mate van luchtverontreiniging in het in-
dustriegebied bij. Dit geschiedt aan de hand van
een automatisch waarschuwingsnet, dat 31 meet-
punten, 'snuffetpalenvoor S02 omvat, die iede-
re minuut hun gegevens doorseinen. Wanneer een
bepaalde grens wordt overschreden, wordt dit ge-
registreerd door de Computer. In overleg met het
KNMI kunnen bij bepaalde weersomstandig-
heden waarschuwingen uitgaan naar een groot
aantal bedrijven, die van den beginne af op vrij-
willige basis meewerken door daarop hun pro-
duktie-proces aan te passen, zodat vermindering
van de uitworp van verontreinigende Stoffen
wordt bereikt. Via een klachtentelefoonnummer
kunnen alle bewoners van het Rijnmondgebied
dag en nacht hun klachten kwijt, die onmiddel
lijk worden nagegaan, waarna zo mogelijk maat-
regelen worden genomen.
De groei van de aktiviteiten in de Rotterdamse
havens heeft de prognoses anno 1950 ver over
troffen. De Botlekbrug, die als hefbrug uitge-
voerd (doorvaarthoogte 45 m) in 1955 ter ont-
sluiting van het toen nog agrarische Botlekgebied
werd geopend, bleek bij de voortgaande in-
dustriele havenuitbreidingen reeds na een tiental
jaren van te geringe capaciteit. Immers, ook het
Europoortgebied werd toen aan het havenareaal
toegevoegd en de Maasvlakte stond al op papier!
Daarom is naast de brug de Botlektunnel (ope-
ning 1980) aangelegd en zijn de eenvoudig uitge-
voerde gelijkvloerse wegkruisingen in de door
gaande oost-west verbinding door verkeersplei
nen vervangen. Zoals zovele zaken drukken ook
de kosten van deze werken op het budget van het
havenbedrijf. Geen wonder dat er miljarden in
het havengebied geinvesteerd zijn! De totale leng
te van de autotunnel tussen de oevers van de
Oude Maas is ca 500 m, de rijweg daalt tot ruim
21 m onder NAP, de helling van de inritten is
41'/2%. De hefbrug blijft in gebruik voor het
vrachtverkeer (met o.a. ladingen gevaarlijke Stof
fen, die niet door tunnels mögen) en spoorweg-
vervoer. Bij de bouw van de tunnel was een inge-
nieus systeem van bronbemaling en retourbema-
ling nodig om in het aangrenzende industriege-
bied schade aan industrieen, fundamenten en
pijpleidingen door verzakking van de ondergrond
als gevolg van het wegtrekken van het grond-
water te voorkomen. Rondom de bouwput werd
het grondwater uit de diepe lagen weggepompt,
terwijl in een wijdere cirkel een deel van het water
in de bodem werd teruggepompt. Op de achter-
grond de Spijkenisserbrug met de betonnen hef-
torens, die met behulp van delen van de oude
inmiddels vervangen Moerdijkbrug in het
zuiden des lands ter vervanging van de veel te
smalle uit 1902 daterende oorspronkelijke brug
werd gebouwd en in 1978 in gebruik werd geno
men. Tussen de beide bruggen in ligt op de weste-
lijke oever van de Oude Maas de toegang tot het
Hartelkanaal, dat de Rijn- en binnenvaart van de
Maasvlakte en Europoort uit, een snelle verbin
ding met het achterland moet geven. (zie ook 33
en 39).
De mogelijkheid bestaat, dat de bewegwijzering hier we-
gens de uitbouw van het Hartelkruis kan afwijken van de
op de kaart en in de tekst aangegeven route. De richting-
borden zijn bindend!
De Oude Maasweg leidt noordwaarts längs ach-
tereenvolgens een tankopslagbedrijf van Pak
tank, een fabriekscomplex van Dow Chemical
(pijpleiding naar Terneuzen) en een havenbekken
voor o.a. tankercleaning-schepen (reiniging van
tanks van riviertankers d.m.v. stoom) naar de
Geulhaven (sleepboten en Havendienstschepen).
Van het linkerhavenhoofd af uitstekend gezicht
op de scheepswerf van Verolme, en in de Botlek
en de 3e Petroleumhaven.
Aan deze haven is de grootste vestiging die van
Esso, die hier een raffinaderij en een aromatenfa-
briek gebouwd heeft. Tankers tot 60.000 ton dw
halen hier olieprodukten af. Ook riviertanksche-
pen krijgen hier hun lading. De grote prijsverho-
gingen, die de olieproducerende landen in 1973
doorvoerden, zorgden meer nog dan de infla-
tie en het olie-embargo voor grote veranderin-
gen in de aktiviteiten van de olieindustrie. De raf
finaderijen over de gehele wereld kregen te ma
ken met een overcapaciteit veroorzaakt door de
economische teruggang. De vraag naar lichte raf-
finaderijprodukten, zoals benzine en dieselolie,
bleef op peil en neemt zelfs nog toe, maar de
vraag naar stookolie daalde sterk, o.m. als gevolg
van de overgang op andere schönere en
minder dure energiedragers zoals aardgas, kolen
en kernenergie. Voor de raffinaderijen gold der-
halve beperking van de raffinagecapaciteit en
omschakeling op installaties die uit de zware
stookolie de lichtere Produkten maken (visbre-
kers en catkrakers). Toch zit er nog een verdere
aanpassing in de lucht, als de olieproducerende
landen hun eigen olie gaan raffineren. Voor Rot
terdam zou dit betekenen: minder aanvoer, door-
voer en verwerking van ruwe olie en meer aan
voer en doorvoer van olieprodukten. Aluchemie
produeeert in een aantal fabriekshallen anoden
(koolblokken) t.b.v. de aluminiumindustrie in
o.m. Delfzijl.
Bij N.V. Zoutchemie Botlek wordt per schip uit
Hengelo keukenzout aangevoerd, welke längs
electrolytische weg natronloog voor de export en
chloor en waterstof voor gebruik door nahegele
gen bedrijven produeeert. De Graan Elevator
Maatschappij (GEM) B.V. lost met twee op een
zeepier rijdende mechanische lossers derivaten,
kopra en tapiocaprodukten, uit schepen tot
30.000 ton. De geloste Produkten worden via een
transportbandsysteem naar het Botlekbekken ge
leid, waar binnenschepen en kustvaarders aan de
laadpier worden beladen. Tussen de Seinehaven
en het Hartelkanaal (links vooruit) ligt de buffer-
opslaginstallatie voor ruwe olie van Chevron, per
pijpleiding verbonden enerzijds met de havens in
Europoort voor de aanvoer en anderzijds met de
raffinaderijen bij Pernis en in Belgie.
tyt (W] O (39,5 km)
Een grandioos uizicht op de Botlek en St. Lau-
renshaven, op graan- en ertsoverslag, op zee- en
binnenschepen en op scheepsbouw. Met name het
lossen van granen uit zeeschepen en het beladen
van binnenschepen en kleine zeeschepen geeft een
beeld van aktie. Vele binnenschepen liggen hier
op wachtplaatsen en er is zelfs een schipperswin-
kel. De schipper die aan de beurt is, krijgt zijn in-
formatie over een luidsprekersysteem toegeroe-
pen, waarna hij zijn schip voor verplaatsing naar
de laadpier gereed maakt. Kleine pittige sleep-
bootjes zijn hem bij de verplaatsing behulpzaam
(zie ook 22).
Op de in 1950 aangelegde oostelijke afsluitdam
van de voormalige Brielse Maas (thans Brielse
Meer geheten) vestigde de Graan Elevator Maat
schappij een modern op- en overslagbedrijf voor
granen. Vaste elevatoren op de zeepier kunnen
gelijktijdig twee 90.000 tons schepen lossen. Een
lopende band-systeem verzorgt de ononderbro-
ken belading van binnenschepen langszij de laad-
pieren (zie ook 38). De Spoordijk Scheidt Botlek
en Europoort en is beplant met jonge bomen. De
stammen zijn voorzien van een plastic omhulsel
teneinde de bomen te beschermen tegen de talloze
konijnen ook wel 'Euromuizen' genoemd
die de schors van deze bomen uitstekend voedsel
vinden. Groenaanplant in de haven is een belang
rijk wapen in de strijd tegen luchtverontreiniging.
De luchtzuiverende funktie van een volgroeide
boom valt te vergelijken met die van duizend jon
ge, eenjarige bomen. Een ruime groenvoorzie-
ning is trouwens ook het doel van de havenbou-
wer om het gebied een zo aangenaam mogelijk
karakter te geven.
(40,8 km)
De opslaginstallaties van Rosilco aan de St. Lau-
renshaven zijn een typisch voorbeeld van Rotter
dam's distributiefunktie. Volle scheepsladingen
minerale grondstoffen worden uit verre landen
aangevoerd, in Rotterdam opgeslagen en van
daaruit deelsgewijs naar het achterland landin-
waarts of zeewaarts verkocht (zie ook 41 en
44).
Een opslagtankpark voor olie en olieprodukten
van Paktank is verbonden met een groter soort-
gelijk tankpark aan de 7e Petroleumhaven en van
daaruit bedienbaar. De Fenolfabriek Rijnmond
N.V. is een dochteronderneming van de Staats-
mijnen, waar uit benzeen van de nabijgelegen
Esso-aromaten-fabriek carbolzuur gemaakt
wordt. Dat is een belangrijke grondstof voor in
Limburg geprodueeerd caprolactam, op zichzelf
weer grondstof voor de nylonindustrie (A.K.U.).
In speciale opslagtanks wordt onder een constan-
te temperatuur van 136° C onder nul vloeibare
zwavel opgeslagen. Ook de aanvoer per zwavel-
tanker uit de Verenigde Staten, de overslag door
pijpleidingen en de afvoer per speciale riviertan-
ker geschiedt onder deze temperatuur. Het groot
ste gedeelte van de roetproduktie van de carbon
black-fabriek van Ketjen gaat naar de rubber-
industrie (95%). Wist U, dat iedere autoband
minstens 30% roet bevat? Dat kan iedere huis-
vrouw bij het afnemen van de waslijnen en het ze-
men van de ramen dan ook terdege ondervinden!
Er zijn meer dan 20 verschillende soorten roet,
nodig voor het maken van o.m. carbonpapier,
verf en plastics. Na een zwavelzuur- en een lucht-
scheidingsfabriek (zuurstof en stikstof uit lucht)
is de Titaandioxydefabriek de laatste in de rij;
men produeeert daar een grondstof voor de verf-
industrie: een wit pigment met een zeer hoog dek-
kingsvermogen, dat over de gehele wereld ver
werkt wordt, en niet alleen in verf, maar ook in
plastics en papier.
Tussen de Professor Gerbrandyweg en de St.
Laurenshaven ligt de moderne vuilverbrandings-
installatie van de N.V. Afvalverwerking Rijn
mond met daaraan gekoppeld een waterontzil-
tingsinstallatie enige grote pijpen verbinden de
installatie onder de weg door met de rivier
voor de produktie van gedestilleerd water ten be
hoeve van de industrie. Op zijn gebied is dit de
grootste installatie ter wereld. Opvallende punten
van de Verolme Dok- en Scheepsbouw Maat
schappij B.V., die zieh indertijd (eerste paal in
1965 eerste schip te water in 1958) als eerste in
het Botlekgebied vestigde: het enorm gegraven
Prins Willem-Alexanderdok voor tankers tot
500.000 ton deadweight en de grote helling, over
spannen door een 90 m hoge bokkraan met een
hefvermogen van 750 ton, waar mammoettan-
kers tot 320.000 ton zijn gebouwd. Bij de ingang
van de werf een voorbeeld van een druppelneus'
de bolvormige onderkant van de voorsteven van
een schip. Een op deze wijze gevormde voorste
ven geeft een schip, vergeleken met een normale
scherpe voorsteven, bij hetzelfde motorvermogen
een 10% hogere snelheid.
