informatiestrook (Hoe komt u waar?).
De afmetingen van het kaartgedeelte zijn door de jaren
heen steeds konstant gebleven en hangen onder meer
samen met het formaat van de ruiten in de abri's e.d.
waarachter van oudsher een geplastificeerde uitgave
van deze uitsnede van de kaartfolder (in een oplage
van 2.000 exemplaren) wordt opgehangen. Met de
groei van de gemeente Rotterdam en daarmee samen
hangend van het openbaar-vervoersnet heeft een en
ander echter wel tot gevolg gehad, dat de kaartschaal
verkleind moest worden van aanvankelijk 1 15.000
tot de huidige 1 45. 000. Wanneer de huidige uitvoe-
ring gehandhaafd zou blijven, zou men dus in de toe-
komst, in verband met verwachte uitbreidingen van
het vervoergebied van de gemeente Rotterdam, even-
tueel zelfs nog een verdere schaalverkleining tege-
moet kunnen zien.
Bij deze schaalverkleining, als alternatief voor ver-
groting van het kaartoppervlak, staan uiteenlopende
faktoren met elkaar in wisselwerking: bijvoorbeeld
het kostenaspekt, hanteerbaarheid, overzichtelijkheid,
en leesbaarheid van de kaart(folder)Vergroting van
het kaartoppervlak brengt nieuwe kosten met zieh mee
(vervanging ruiten in abri's, eventueel grotere druk-
persen, etc.) en kan bij dezelfde wijze van uitvoering
van de kaartfolder nadelig werken op hanteerbaarheid
en overzichtelijkheid, maar kan een positieve invloed
hebben op de leesbaarheid van de kaart bij een be-
paalde informatiebehoefte van de gebruiker. Daaren-
tegen brengt ook schaalverkleining extra kosten met
zieh mee (voor het behoud van de leesbaarheid moet
een geheel nieuw kaartontwerp worden gemaakt)
heeft waarschijnlijk een positieve invloed op hanteer
baarheid en overzichtelijkheid, maar een negatieve
op de leesbaarheid bij dezelfde informatiebehoefte.
Overwegingen, zoals die hier naar voren worden ge
bracht in verband met een speeifieke kartografische
Problematiek, kunnen ook gehanteerd worden bij de
bespreking van de wijze van uitvoering van de gehele
kaartfolder. Ook hier speien faktoren als kosten,
leesbaarheid, hanteerbaarheid en overzichtelijkheid
een rol. Daarnaast kan ook gewezen worden op het
grote belang van de wensen en behoeften van de ver-
schillende groepen gebruikers van de kaartfolder.
Rekening houdend met de eisen, die worden gesteld
ten aanzien van hanteerbaarheid, overzichtelijkheid
en leesbaarheid, zou men kunnen opmerken, dat de
kaartfolder misschien te veel informatie bevat en
daardoor onder meer te groot van formaat is voor
een optimaal gebruik. Bepaalde informatie komt voor
in vier talen, andere informatie wordt op meerdere
plaatsen herhaald (verkrijgbaarheid dagkaarten) en
men zou kunnen twijfelen aan het belang van weer
andere informatie (Waarom naast de kaart nog een
afzonderlijke routebeschrijving van de lijnen van open-
baar vervoer? Waarom foto's van de verschillende
kaartjes?). Natuurlijk speien naast de hanteerbaar
heid en overzichtelijkheid ook nog andere faktoren een
rol bij de bepaling van de informatie-inhoud van de
folder. Zo zal de opdrachtgever bij het stellen van
eisen ook rekening houden met de (al dan niet ver-
meende) eigenschappen van de gebruikers van de fol
der en de (al dan niet veronderstelde) informatie
behoefte daarvan. Daarnaast speien natuurlijk ook
reklame-overwegingen een rol.
Niettemin zou men kunnen stellen, dat de kaartfolder
zieh wellicht rieht op een te grote groep gebruikers
van verschillende aard. Zo varieert waarschijnlijk
de informatiebehoefte sterk met de mate waarin van
de Rotterdamse middelen van openbaar vervoer ge
bruik gemaakt wordt (bijvoorbeeld toeristen versus
diegenen die in Rotterdam wonen en/of werken en re-
gelmatig gebruik maken van het openbaar vervoer)
Een voor de hand liggende oplossing is om voor ver
schillende gebruikersgroepen afzonderlijke kaart-
folders te vervaardigen. Daarbij kan de uiteenlopende
informatiebehoefte, behalve tot verschillen in de aard
en hoeveelheid van de informatieve tekst, ook leiden
tot verschillende kaartontwerpen. In de huidige kaart,
die vooral van nutte is voor de regelmatige reizigers,
wordt het zonesysteem sterk benadrukt, terwijl niet in
Rotterdam wonenden of werkenden en toeristen daar
misschien helemaal niet zo'n behoefte aan hebben. De
laatste groep gebruikers heeft waarschijnlijk meer be
hoefte aan een betere weergave van de topografie
(stratenplan met straatnamen, eventueel bijzondere
toeristische attrakties, etc.).
De onderafdeling Kartografie van Gemeentewerken
Rotterdam heeft de hier genoemde oplossing dan ook
inderdaad ter hand genomen: in juli 1979 is er een
5-talige toeristenfolder van het centrale gedeelte van
Rotterdam versehenen, met daarin een ander kaart
ontwerp dan in de in dit artikel besproken folder.
Kaartinhoud
Zoals hiervoor reeds is gesteld, werden er door de
opdrachtgever ook bepaalde eisen geformuleerd ten
aanzien van inhoud en vormgeving van de eigenlijke
kaart, alvorens de kartografen van de gemeente Rot
terdam tot het ontwerp daarvan konden overgaan. Tot
de algemene eisen van de opdrachtgever behoorde
o.a. de weergave van de ruimtelijke neerslag van het
zonesysteem, waarbij de verschillende zonegebieden
duidelijk van elkaar gescheiden moesten worden, op-
dat men direkt zou kunnen zien waar een bepaalde
zone begint en eindigt. Ook moest er informatie wor
den verstrekt over de ligging en bereikbaarheid van
belangrijke Objekten (bestemmingen) en moesten enkele
detailkaartjes op grotere schaal worden opgenomen
(N.B. de schaalaanduiding van deze bijkaartjes ont-
breekt in de kaart).
Ook binnen de algemene eisen, die door de opdracht
gever ten aanzien van de inhoud werden gesteld, was
de keuzevrijheid van de kartografen bij het gebruik
van de grafische variabelen beperkt. De kleuren van
de zonegebieden op de kaart moesten bijvoorbeeld
overeenkomen met in het verleden buiten kartografen
om door anderen bepaalde, en als zo danig officieel
door de gemeente vastgestelde, zonekleuren, die
worden gebruikt op de routeborden in de trams en
bussen, op de haltepalen, e.d. tegen de gebruikelijke
hardgele ondergrond. Voor toepassing in de kaart
bleek deze kleurenkombinatie, vooral voor wat be-
treft het arrangement, nu niet bepaald ideaal.
De opdrachtgever verstrekte ook voorschriften met
betrekking tot de weergave van het vervoersnet: zoals
van oudsher het geval was, en waar de gebruikers dus
aan gewend waren, moesten de buslijnen van de RET
in zwart worden weergegeven, de tramlijnen in rood
en alles wat met de metro te maken had in blauw
(N. B. ook de zonebegrenzing moest in blauw worden
28
1979. V. 3
