Kartografische vormgeving van stadskaarten
D.A.Pinder
Een bespreking van de nieuwe Kaart van Rotterdam 1:5000
Eigenschappen van de kaartser ie
Achtergronden van de uitgave
De west-europese topografische diensten zijn vooral
bekend door hun topografische kaartseries, met name
die op de schalen 1:25. 000 en 1:50. 000. De toenemen-
de Problemen ten gevolge van ruimtelijke en economi-
sche ontwikkelingen vereisen echter de productie van
meer gedetailleerde kaarten, vooral op de schalen
1:5000 en 1:10. 000. Deze kaarten worden echter niet
zo door het grote publiek gewaardeerd, en het is niet
zo moeilijk een aantal redenen aan te geven waarom
deze kaarten genegeerd worden. Ten eerste is er het
duidelijke punt dat kaarten op deze schaal eerder
technische dan algemene informatie geven. Verder
wordt dit soort kaarten over het algemeen niet zo vaak
herzien, behalve dan in gebieden waar het 'landschap'
zeer snel verändert. Omdat de vraag naar dit soort
kaarten gering is, zijn de prijzen hoog. Om de kosten
binnen de perken te houden, worden de kaarten meest-
al vervaardigd in zwart-wit of met een beperkte
kleurenschakering; daarom zijn deze kaarten visueel
niet erg aantrekkelijk en ook moeilijk leesbaar. Daar-
door blijft de markt voor deze kaarten klein, en zo is
dan de vicieuse cirkel gesloten.
In de na-oorlogse periode is ödn van de hoofdoorzaken
voor de grote vraag naar gedetailleerde kaarten ge-
weest de steeds belangrijker wordende planningsacti-
viteit, en dan vooral dat gedeelte van dit vakgebied dat
zieh bezig houdt met de stadsontwikkeling. Omdat deze
groep van pianologen noodzakelijkerwijs terug moet
kunnen vallen op nauwkeurig en up-to-date kaartmate-
riaal, is er veel werk van gemaakt om er voor te zor-
gen dat verouderd materiaal werd herzien, en daarbij
zijn aanzienlijke resultaten geboekt. De Problemen zijn
over het algemeen opgelost 6f door een grotere activi-
teit van de kant van de nationale topografische diensten,
<5f, maar dan minder vaak,doordat het benodigde mate
riaal werd vervaardigd door bestuursorganen waar-
voor de pianologen werkten. Men zou mögen verwach-
ten dat de kartografische produeten, vervaardigd door
een lokaal bestuursorgaan, wat niveau betreff het werk
van een nationale topografische dienst niet zouden
overtreffen, alleen al omdat de lokale overheid niet
over genoeg geld beschikt. Toch is dit niet altijd het
geval, omdat de lokale overheid het voordeel heeft dat
zij verantwoordelijk is voor een beperkt gebied, en dat,
als dat gebied dicht bevolkt is, de kosten per hoofd
van de bevolking niet zo hoog behoeven te zijn. Er
zijn daarom toch wel grote Steden die de productie van
gedetailleerde kaarten en plattegronden in eigen hand
hebben gehouden, met een eigen stijl en niveau, waar-
bij soms opmerkelijke resultaten zijn behaald. Een
voorbeeld van zo'n stad is de gemeente Rotterdam, en
de nieuwe stadskaart 1:5000 moet worden beoordeeld
het kader van de boven geschetste achtergronden.
De kaartserie is gepubliceerd in 1979, en samenge-
steld aan de hand van materiaal van de landmeet-
kundige en kartografische afdeling van de gemeente,
uit de interpretatie van luchtfoto's en uit gegevens
geleverd door organisaties van buiten de lokale over
heid, zoals de Nederlandse Spoorwegen en grote in-
dustriele concerns. Een belangrijk aspect is dat de
kartering voltooid werd midden 1978, zodat het tijd-
verschil tussen het samenstellen en uitgeven van de
kaart klein is gebleven. Er zijn 24 bladen, elk een
gebied van 10,5 km^ beslaand; er is geen overlap tus
sen de bladen, zodat een groot deel van de agglome-
ratie kon worden afgebeeld. De kaartserie is in feite
volledig dekkend in de noord-zuid richting, terwijl
de oost-west as reikt van IJsselmonde en Ommoord
in het oosten, tot Viaardingen en Spijkenisse in het
westen.
De waterwegen zijn, zoals gebruikelijk, in blauw aan-
gegeven; de andere verbindingswegen in wit en grijs,
wat als groot voordeel heeft dat het aanbrengen van
bv. straatnamen vergemakkelijkt werd. De transport-
verbindingen overheersen dan ook niet in deze kaart
serie, behalve dan in de havengebieden. De aandacht
van de gebruiker wordt daarentegen direct getrokken
door de opvallende kleuren die de belangrijkste vor-
men van stedelijk grondgebruik aangeven. Hoewel het
grootste deel van de bebouwde kom eenvoudigweg is
aangegeven als 'bebouwing', worden industrie- en
handelsterreinen afzonderlijk aangegeven, evenals
openbare gebouwen en andere gebouwen voor gemeen-
schappelijk gebruik zoals kerken. De grote kaart-
schaal en de brede kleurenschaal maakt het mogelijk,
bij al deze vormen van grondgebruik een onderscheid
te maken tussen de afzonderlijke gebouwen en de per-
celen waar deze gebouwen op staan. Daarnaast is, en
dat is van groot belang voor een grote agglomeratie
in het eind van de twintigste eeuw, veel aandacht be-
steed aan open ruimte zoals recreatiegebieden, sport-
velden en volkstuinen. Een dynamisch element wordt
aan de kaart toegevoegd door het opnemen van een
aparte klasse grondgebruik die voornamelijk betrek-
king heeft op land dat als bouwgrond bedoeld is. Dit
land ligt natuurlijk vooral aan de rand van de agglo
meratie, waar de nog aanwezige land- en tuinbouw-
gebieden zijn aangegeven door middel van minder op
vallende kleuren dan die voor de voomaamste vormen
van stedelijk grondgebruik.
KT 1980. VI. 2
29
