kiezingen van 1977 staan daarin centraal. Alleen al de
titel geeft aan hoezeer religie en politiek in Nederland,
ook voor kaartmakers, met elkaar verbonden zijn.
Het woord gezindte is immers in de eerste plaats met
kerkgenootschappelijke indelingen verbonden. Van
Dale kent het in verband met politieke voorkeur hele-
maal niet. Wel is dat het geval met het CBS, steeds
geneigd om kerkelijke en politieke statistiek bijeen
te houden door het woord gezindte gezamenlijk naar
voren te brengen. In de Engelse vertaling van de kop
maakt men zieh al enigszins los van deze verbintenis.
Was in 1963 nog sprake van 'Political denomination'
nu wordt gezindte met 'group' weergegeven. Maar in
feite is gewoon van partijaanhang sprake.
In het gebruik van het woord gezindte schuilt nog een
andere dubbelzinnigheid. Het gaat daarbij immers in
de eerste plaats om een houding, terwijl hier het re-
sultaat van activiteiten gekarteerd is. Terecht is dan
ook sprake van 'stemgedrag'. Dit is niet geheel zon-
der betekenis, nu steeds meer bekend wordt over de
factoren die de omzetting van houding in gedrag blok-
keren of bewerkstelligen en deze factoren door ophef-
fing van de opkomstplicht in Nederland in betekenis
zijn toegenomen.
Voor alle negen kaartjes op het kaartblad is de in-
deling in economisch-geografische gebieden als onder-
grond genomen. Klaarblijkelijk is men vanwege de
schaal teruggeschrokken voor een kartering per ge-
meente zoals in 1963. Economisch-geografische
gebieden zijn gevormd door aan elkaar grenzende ge-
meenten met overeenkomstige sociaal-economische
kenmerken bijeen te nemen. Het gaat hier dus om
zogenaamde 'homogene regio's'. We hebben straks al
opgemerkt dat zeker tot voor kort religie de meest
verklärende achtergrondvariabele voor stemgedrag
was. Maar er is geen overeenkomstige indeling in
homogene godsdienstige regio's. Bovendien heeft de
betreffende samenhang door de vorming van het CDA
aan betekenis ingeboet. De enige politiek-inhoudelijke
indeling ten behoeve van dit type verkiezingen in
kamerkieskringen, is door de mogelijkheid van 1 ijst—
verbindingen in Nederland zonder betekenis (alleen
Israel kent eveneens een dergelijk systeem). Tenslot-
te zou men een sterk nodale visie aan kunnen hangen.
Dominerende centra in b. v. COBOP-regio's zouden
daarbij Sterke onderlinge politieke verschillen moeten
vertonen met consequenties voor de omliggende re
gio's. Maar voor deze gedachte is geen aanleiding.
Kortom, de economische-geografische eenheid is
betrekkelijk willekeurig, maar een betere eenheid is
niet eenvoudig te verzinnen.
Door constante klassegrenzen te nemen, zijn de
kaartjes A-D goed vergelijkbaar, terwijl F de bolwer-
ken en zwakke plekken van de drie voornaamste par-
tijen nog eens toont. De kleurcontrasten in de kaarten
A-D zijn wat zwak, al zijn de kl euren wel fraai. De
beperking tot drie partijen die de meeste aandacht
krijgen, is voor de verkiezingen van 1977 juist.
Gedriebn vertegenwoordigden ze 84% van de uitge-
brachte stemmen. D'66, de grootste van de kleine
partijen, behaalde ongeveer een kwart van de stem
men van de VVD, de kleinste van de grote drie.
De PvdA vindt haar grootste steun in stedelijke gebie
den. Geheel volgens de traditie is ze in Rotterdam
sterker dan in Amsterdam. En verder ondervindt ze
veel steun in Oost-Groningen en in het grootste deel
van Drente. Zowel in Amsterdam als in Oost-Gro
ningen treedt enige concurrentie van de CPN op. Het
meest omvangrijke bolwerk van het CDA ligt op de
grens van Brabant en Limburg. Het CDA is vooral
sterk ten plattelande, hetgeen gesymboliseerd wordt
doordat Amsterdam het enige economisch-geografi
sche gebied is, waar de partij beneden de 15% blijft.
De VVD haalt nergens 40% van de stemmen. Relatief
is ze sterk in de oude forensengemeenten: Zuid-Ken-
nemerland, het Gooi, rond Den Haag. Maar verder
heeft ze haar aanhang in grote delen van het Westen
des larids buiten de grote Steden en in grote delen van
Drente. De overeenkomst van het patroon hier met dat
van de Vrij zinnig Democraten in 1937 op De Vooys'
(1965) kartogram 1 is zeer suggestief.
De bolwerken van de drie grote partijen zijn mooi
samengevat in F. Aan onze voorafgaande samenvatting
voegen we slechts twee punten toe. Ten eerste is op-
vallend dat van het noordoosten naar het zuidwesten
van het land een nagenoeg ononderbroken strook blijft
waar geen van de grote drie een overmaat aan steun
weet te verwerven. Dit is voor een groot deel de
Hervormde zone die we straks al tegenkwamen. Het
CDA verwerft er geen uitgesproken sterke positie
omdat in dezelfde gebieden het strenge Protestantisme
in een verscheidenheid van kerken en politieke forma-
ties is opgesplitst. Hier vindt men de politieke aan
hang van de zware kerken (SGP) en van de vrijgemaak-
te Gereformeerden (GPV). Nog duidelijker dan op de
CDA-kaart (B) komt hier ook naar voren waar het
CDA in het Zuiden het laagst scoort: Breda, Tilburg,
Den Bosch, Nijmegen, Maastricht, Oostelijke Mijn-
streek. Het zijn de meest verstedelijkte gebieden van
het Zuiden. Het contrast met de omgeving vormt hier
een duidelijke rechtvaardiging van de keuze voor homo
gene in plaats van nodale regio's.
Op kaart E is iets van de verscheidenheid van overige
partijen zichtbaar gemaakt. Die verscheidenheid
krijgt in de kleurkeuze niet helemaal het volle pond.
Het onderscheid tussen SGP en CPN is wat minder
duidelijk uitgevallen dan in de politieke werkelijkheid
het geval is. SGP en GPV zitten inderdaad voor het
grootste deel in de Protestantse sjerp. De wederge-
boorte van D'66 in 1977 tekent zieh vooral af in het
Westen en in wat meer verstedelijkte gebieden eiders.
Maar ten opzichte van het electoraat dat D'66 in 1967
trok, is in 1977 van wat meer aanhang op het platte-
land sprake. Natuurlijk kan het daarbij heel wel zijn
dat het om dezelfde kiezer gaat: hij is tien jaar ouder
en woont nu buiten.
Tabel 1. D'66 over- of ondervertegenwoordiging
t. o. v. landelijk 100
1967
1977
platteland
51
74
verstedelijkt platteland
69
74
forensengemeenten
129
133
Steden tot 100. 000 inwoners
98
102
grote Steden
144
113
(De Hond 1977, p. 61)
In delen van het Hollands-Utrechts weidegebied ont-
staan zo streken met stromingen van zeer onderschei-
den politieke ouderdom: relatief omvangrijke SGP
KT 1980. VI. 3
29
