Kaart van Brabant
Voor zijn kaart Brabantia Ducatus gebruikte Van
den Keere een eerder door hem gegraveerde koper-
plaat ('Petrus Kaerius caelavit'), een afdruk ervan is
pas sinds verleden jaar bekend (fig. 4a) (9). Bij de op-
name van de kaart is het Germania Inferior vonden in
het bijzonder in de rechter helft van het kaartblad in-
grijpende veranderingen plaats (fig. 4b)
In de staande rechthoekige renaissance-cartouche
wordt de in de oorspronkelijke uitgave blanco geble-
ven benedenruimte opgevuld met een kaartje van de
omgeving van Mechelen (Machliniae Urbis Dominium)
gevuld. De kop van de titelcartouche werd ver-
vangen door een liggende rechthoekige cartouche
waarin drie in ovale lijsten gegraveerde gezichten van
Mechelen, Antwerpen en het Hof van Brüssel. De
schaalstok rechtsonder werd veranderd in een plat-
vorm voor een man en vrouw gekleed in de karakteris-
tieke klederdracht van deze Streek. Verder zijn op
verschillende plaatsen afbeeldingen van paarden en
koeien toegevoegd. De geografische inhoud heeft
slechts geringe veranderingen ondergaan, zoals bijv.
aanvullingen in de tekening van het rivierensysteem
en een sterkere accentuering van de provinciegrens.
Een latijnse noot in 'De Peele' en de regionale bena-
ming 'Tlandt van Rijen' noordoostelijk van Antwerpen
werden bijgegraveerd.
Kaarten van Viaanderen
Ook voor de kaart van Viaanderen maakte Van den
Keere van een oudere koperplaat gebruik. De kaart
Celeberrimi Flandriae Comitatus Typus gaf
hij reeds in 1608 als eenblad-druk uit ('Amsterodami
excudebat Petrus Kaerius anno nato Cris. 1608')
en werd onveranderd in zijn atlas Germania Inferior
overgenomen zonder dat het impressum werd gewij-
zigd (fig. 5b). Sinds kort kennen wij de oorspronke
lijke koperplaat waarop Van den Keere's impressum
van 1608 naast de titelcartouche en het gezicht op
Gent ('Gandavum') met de daarboven getekende
figuren in klederdracht nog ontbreken (fig. 5a) (10).
Het is niet bekend wanneer deze koperplaat werd ge-
graveerd en wie de graveur was. De twee kunstig
uitgevoerde rolwerkcartouches voor titel en
schaalstokken pleiten voor een datering van v<56r
de eeuwwisseling. Op deze oorspronkelijke Staat
zien we Brüssel ingetekend, dat echter voor Van den
Keere's veranderingen moest wijken.
Kaart van Zeeland
Als laatste uit de serie van gewijzigde koperplaten
moet nog de kaart van Zeeland worden genoemd. Ook
in dit geval werd een oudere anonieme koperplaat ge-
wijzigd. Een exemplaar van de originele uitgave is
bewaard in de Bodel Nijenhuis-collectie, Leiden
(fig. 6a) (11). Deze kaart heeft in de rechter beneden-
hoek in een rijk versierde rolwerk-cartouche een
lange latijnse titel. Van den Keere verwijderde deze
titelcartouche en graveerde op deze plaats een gezicht
op Middelburg met er boven een paar in klederdracht.
Door deze verandering heeft hij de kaart aangepast aan
de stijl van zijn Germania Inferior (fig. 6b).
Verder is zijn impressum boven de cartouche
met de schaalstok toegevoegd: 'Petrus Keerius excud'.
De kaart zelf werd waarschijnlijk al voor de publikatie
van het Germania Inferior als ddnblad-druk in de
handel gebracht, want in de Library of Congress,
Washington, trof ik een exemplaar zonder tekst op de
achterkant aan.
Tot besluit
In dit körte overzicht hebben wij de aktiviteiten van
Pieter van den Keere op het gebied van wijziging van
koperplaten gezien. We stonden versteld over de vin-
dingrijkheid en bekwaamheid die Van den Keere aan
de dag legdezodat de in de titel gebruikte term 'een
goochelaar met koperplaten' gerechtvaardigd schijnt.
Het is best mogelijk dat verder onderzoek nog meer
koperplaten oplevert die door Van den Keere in ge
wijzigde vorm bij het samenstellen van het Germania
Inferior zijn gebruikt.
Noten
1. G. Schilder - J.Welu: The World Map of 1611 by
Pieter van den Keere.Nummer 3 van Wall-maps
of the I6th and 17th centuries. A series of full-
size facsimiles of wall-maps published in the Low
Countries. Amsterdam, N. Israel, 1980.
2. Een facsimile-uitgave verscheen bij Theatrum
Orbis Terrarum, Amsterdam 1966, met een
Bibliographical Note door C. Koeman. Zie verder
ook C.Koeman, Atlantes Neerlandici, II, Amster
dam 1969, blz. 219-220.
3. Resolutie Staten Generaal, 24 januari 1617. Alge-
meen Rijksarchief, Den Haag, no. 3176, fol. 30 v.
4. Gemeente Archief, Amsterdam, Not.Arch. no.
713, fol. 66
5. C. Koeman: Atlantes Neerlandici, III, Amsterdam
1969, blz. 158-162.
6. Körte beschrijving en afbeelding van J.J. Vreden
berg-Alink: De kaarten van Groningerland. Uit-
huizen 1974, blz. 34 en 107. Hierbij worden de
exemplaren in de prive-collecties D. Nanninga
Mzn. en G.K.Wijk beschreven. Verdere exempla
ren bevinden zieh in de Provinciale Bibliotheek
van Friesland, Leeuwarden en in de Badische
Landesbibliothek, Karlsruhe (vriendelijke mede-
deling van drs. D.de Vries).
7. A.W. Lang: Die Erstausgabe der Ostfriesland-
Karte des Ubbo Emmius (1595) In: Nordseeküste
Heft 5, Juist 1962. Met een faesimile op wäre
grootte. Voor locaties van exemplaren van deze
kaart zie noot 38 op blz. 10 in Dr. Lang's Studie.
8. Van deze Staat vond ik een exemplaar in de
British Library, London. (30660-15).
9. De kaart werd in 1979 aangeboden door R.Douma
in London (cat. 22, no. 16) en door de Bodel
Nijenhuis-collectie in Leiden aangekocht (sign.
010-13-001).
10. Over het bestaan van deze kaart werd ik door de
heer F. Gittenberger in Breskens ingelicht, die
een exemplaar bezit. In 1980 vond ik ook een
exemplaar in de Bibliothdque Nationale, Parijs.
11. Drs. D. de Vries, conservator van de Bodel
Nijenhuis-collectie, maakte mij op deze originele
uitgave attent (sign. Pf. 33, no 32).
26
KT 1980. VI. 4
