de afzonderlijke kleuren worden dan hoge eisen ge-
steld aan het sluitend drukken der afzonderlijke kleur-
platen, daar zelfs een zeer geringe afwijking van de
passer naast het zwarte schritt en de lijnen een rode
en/of blauwe "neon"-rand doet ontstaan, die het
scherpe schritt- en lijnenbeeld vertroebelt en ont-
siert (fig. 5). Het reconstrueren van een gekleurd
origineel tot een correct kleuren-facsimile blijft
dan ook een technisch zeer veeleisende opgave.
Steeds meer worden thans ook facsimile's gemaakt
naar originelen die in lithografie gedrukt zijn. Inzo-
verre dit monochrome litho's zijn met alleen lijn-
elementen en schritt levert de reproduktie in principe
geen grotere moeilijkheden op dan bij het facsimileren
van houtsneden en kopergravures. Bij kleurenlitho-
grafie, waarbij kleurvlakken optreden, levert repro
duktie in zwart en wit een beeld op waarin de kleuren
zijn weergegeven door gerasterde vlakken in ver-
schillende nuances van grijs, waarbij vooral rood
een donker grijs oplevert. Kaartschrift in zulke
roodpartijen kan dan aan duidelijkheid inboeten (fig. 6).
Tot nu toe zijn bij het maken van facsimile-kaarten de
beste resultaten behaald met ongekleurde kaarten in
houtsnede of kopergravure. Bij zorgvuldige repro-
fotograüsche en druktechnische behandeling kunnen
zij facsimile's opleveren die het origineel zeer nabij
komen (fig. 7). Het maken van facsimile's naar ge-
kleurde originelen blijft voorshands, zoals gezegd,
een moeizame en kostbare aangelegenheid.
Niet alleen de reprografische- en druktechniek, ook
de gebruikte papiersoorten dienen aan de verschillen-
de facsimile-typen te zijn aangepast. Hout- en koper
gravures komen het best tot hun recht op zwaar,
gevergeerd papier met een enigszins "rul" oppervlak,
facsimile's naar lithografische originelen daarente-
gen vragen een papiertype met enigszins glad opper
vlak. In het algemeen dienen de gebruikte papiersoor
ten in struktuur overeen te komen met die waarop de
originelen zijn gedrukt.
De betekenis van facsimile's
De betekenis van facsimile's van belangrijke en zeld-
zame kaarten neemt, nu de kwaliteit ervan in de laat-
ste decennia sterk is verbeterd, in snel tempo toe,
vooral voor wetenschappelijke doeleinden, doch ook
vanwege hun steeds grotere populariteit als decora-
tief element. Bepalen wij ons hier tot hun wetenschap
pelijke betekenis, dan springen de volgende voorde-
len van het facsimile in het oog:
- Een goed facsimile kan meestal even goed als hulp-
middel bij het wetenschappelijk onderzoek dienen als
het origineel (behoudens bij speciale aspekten als
papier-, inkt- en watermerkonderzoek)het is ge-
makkelijker te hanteren en er behoeft minder vrees
te zijn voor eventuele beschadiging; het is meestal
zelf weer gemakkelijk te reproduceren (foto, xerox-
kopie). Een groeiend aantal kaartenverzamelingen
heeft van in hun bezit zijnde zeldzame kaarten zo
mogelijk ddn of meer facsimile's beschikbaar voor
bezoekers, die deze kaarten kunnen bestuderen, ter-
wijl de originelen ongestoord in hun bewaarplaatsen
kunnen blijven rüsten.
- Soms bevindt het origineel zieh op grote afstand
van de onderzoeker of is het op andere wijze moeilijk
toegankelijk; een goed facsimile kan dan een aanzien-
üjke besparing aan tijd en reiskosten betekenen.
- De kwetsbaarheid van zeldzame originelen (vaak
unica) maakt hun beheerders vaak minder bereid ze
telkens tevoorschijn te halen; ook wordt het veel-
vuldig maken van foto's technisch bezwaarlijk en op
den duur schadelijk voor de kaart. Een facsimile
biedt hier uitkomst.
- Een goed facsimile kan de vergelijking met even-
tueel eiders bestaande andere exemplaren van de
kaart of versies hiervan zeer vergemakkelijken.
Een exemplaar van het facsimile op transparant
materiaal (mits op nauwkeurig dezelfde grootte als
het origineelkan een uitstekend hulpmiddel zijn
bij het opsporen van toevoegingen en veranderingen
op andere exemplaren van dezelfde kaart.
- Om nog een andere reden is de toeneming van het
aantal facsimile's van belangrijke kaarten en atlassen
toe te juichen. Door allerlei oorzaken gaan van tijd
tot tijd belangrijke en onvervangbare kaarten voor
altijd verloren. Men denke aan brand, waterschade,
diefstal en helaas ook aan oorlogsgeweld: de beroem-
de Ebstorf-kaart (13e eeuw) werd in 1943 in Hannover
bij een bombardement vemietigd en de plattegronden
der Zeeuwse Steden door Jacob van Deventer gingen
bij de oorlogshandelingen in Zeeland verloren. Het
bestaan van een aantal facsimile's, verspreid over een
groot gebied verhoogt de kans dat althans de informa-
tie welke de kaart bevatte behouden blijft, ook wanneer
het origineel onverhoopt verloren mocht gaan.
Aanvankelijk bestond de vrees dat het bestaan van
facsimile's de waarde der originelen zou doen dalen
en hun exclusiviteit zou aantasten. Particuliere
verzamelaars en soms ook bibliotheken en antiquaria-
ten vreesden soms een waardedaling van hun Objekten
en toonden zieh bij wijlen huiverig tegenover reproduk
tie in grotere aantallen. Deze vrees is ongegrond ge-
bleken: de steeds hogere prijzen welke in de laatste
tijd op Vellingen en bij de handel voor belangrijke
stukken worden betaald.vormen hiervoor het beste be-
wijs. Men kan zelfs met een zeker recht stellen dat
het beschikbaar komen van goede facsimile's in wij-
dere kring ten zeerste heeft bijgedragen tot het aan-
zien van belangrijke en zeldzame kartografische docu-
menten, nog afgezien van de betekenis die dit heeft
gehad voor de wetenschappelijke ontsluiting van het
kaartenbezit (10). Bovendien geeft de uitgave in
facsimile van een kaart of atlas vrijwel altijd aan-
leiding tot een min of meer diepgaande Studie van de
kaart (herkomst, bronnen, latere edities, invloed op
andere kaarten) die zijn neerslag vindt in een bege-
leidende publikatie.
Overigens behoeft ook weer geen vrees te bestaan
dat men zal worden bedolven onder een stortvloed
van facsimile-kaarten. Het blijven, mede door de
hoge kwaliteitseisen die eraan moeten worden gesteld,
dure produkties. Bovendien streven vele uitgevers
van deze kaarten toch naar een zekere mate van
exclusiviteit door de oplagen relatief klein te houden
(11).
Zowel in Nederland als in het buitenland houdt een
aantal op dit gebied gespecialiseerde uitgevers zieh
met het publiceren van facsimile-kaarten bezig. In
Nederland zijn het vooral N. Israel en de uitgeverij
Canaletto (die ze zelf ook drukt), en in mindere mate
ook Elsevier, die regelmatig belangrijke facsimile-
uitgaven het licht doen zien. In Zwitserland werken
34
KT 1980. VI. 4
