i**W
r
,4
2g?flÄi>r 'wrnsmi?
t
K
4
sr
?*v%
vwr
if ifla*!^
j
t 1
4 ,1 4>
-jT/
V.
V~
X
X X J*
y
J
Bedijkingsplan van de Zijpe, 1552. Kaart (atelier
van -) Jan van Scorel van het Noordhollands kust-
gebied tussen Petten en Eierland (ARA. Coll.Hing-
man nr 2486behoort bij de octrooi-aanvraag van
de eerste bedijking van de Zijpe). Bij het vervaar-
digen van de kaart is gewerkt naar een oudere
kartering. Het algemeen beeld, de zonder detail-
lering ronde, en in hoefijzervorm van duinen ge-
tekende eilanden Callantsoog en Huisduinen, ver
tonen overeenkomst met de voorstelling, die ook
aan de kaarten van dit gebied van Willem Hendricxz
Croock in l529/'30 ten grondslag moet hebben ge
legen. Ook deze kaarttekenaar gebruikte een ouder
voorbeeld, waarbij voor West-Friesland en het
Noorderkwartier - 'het gebied binnen de dijk'.
zekere metingen ten grondslag lagen', wat niet
gold voor de overige gebieden (Huussen 1974,
p 12, n.a.v. een kaart ARA.Brüssel, Gr.R.v.
Mechelen, Ber. Uit Holland nr 503 sub A, kaart-
foto 13; evenals ARA. Coli Hingman nr 2460).
Texel is op de Van Scorel-kaart gedetailleerder
getekend en kan op een ander voorbeeld terug-
grijpen. Werd eerder verondersteld, dat de
'noordoostelijke hoek.zuidwaarts tot waar na
1600 Oudesehild zou ontstaan.de dijk uit de
losse hand met te sterk geaccentueerde bochten
is getekend' (Schoorl 1976, p 19), dan blijkt bij
nader onderzoek dit dijkverloop toch wel globaal
aan te sluiten bij het verloop van de laat-middel-
eeuwse (binnen)dijk. Ook Christiaan Sgroten
heeft op een dergelijk voorbeeld teruggegrepen.
Twee omstreeks 1552 gecorrigeerde kustgedeel-
ten op de Van Scorel-kaart geven zekerheid, dat
aan de kaart een kartering uit het eind van de
l5e eeuw ten grondslag ligt, namelijk bij Petten
en Zuid-Texel. Bij de restauratie van de kaart
--
- j
op het atelier van het Rijks Prentenkabinet in
1976-'77, ten behoeve van de Van Scorel-ten-
toonstelling te Utrecht, kwam een weggeplakte
voorstelling van een dorpskerk van Petten binnen
de bescherming van de Schoorlse dijk te voor-
schijn. De kerk was vödr 1506 naar hoger terrein
buiten en benoorden deze dijk verplaatst. Na het
wegplakken van de verouderde situatie is in
1552 de voorstelling door een andere hand gecor-
rigeerd, waarbij de tussen 1549 en 1552 geres-
taureerde Hondsbosse en een kerkje zijn bijge-
tekend (hierboven: na restauratie).
Op Texel begeleidden in de oorspronkelijke teke-
ning twee kustbakens de vaart door een geul dicht
onder de zuidwestkust tussen een Noorderhaaks-
bank en het eiland. In het eind van de 15e eeuw
verlandde de geul met aanhechting van de zand-
bank aan Texel. Het ontstaan van een westelijker
geul - het Spanjaardsgat - maakte een nieuwe be-
bakening nodig. In 1552 bleek de oorspronkelijk
getekende bebakening verouderd en is toen weg-
geplakt. Dezelfde hand, die de situatie bij Petten
corrigeerde, tekende hier twee bakens aan de
zuidzijde van Texel.
De restauratie, die de oude bebakening aan het
licht bracht, laat in samenhang met de nieuwe
bebakening de ontwikkeling tussen het laatste
kwart van de 15e eeuw in 1552 zien. Het alge-
mene kaartbeeld van Van Scorel is eind 15e eeuws.
De intekening van dorpstorens en andere gegevens
wijzen op waameming ter plaatse, terwijl de ver-
beteringen van 1552 in de situatie bij Petten/Honds-
bosse en Marsdiep/Zuid-Texel aantonen, dat het
gecorrigeerde kaartbeeld inderdaad naar voorbeel-
den is vervaardigd.
KT 1980. VI. 4
43
