5. Kaart van de Zijpe en omgeving, naar metingen
en op aanwijzing van Adriaen Anthonisz, landme-
ter van Alkmaar, vervaardigd. De kaart is waar-
schijnlijk getekend en versierd door Pieter Cluyt
van Alkmaar (Kamp, 1971 p 7) en gegraveerd
door Petrus Johannesz Nagel in 1572 (U.B. Leiden,
Coll.Bodel Nijenhuis, port. 31 nr 69; 35 x 27^
cm). Dit herdijkingsplan van de in 1570 geihun-
deerde Zijpe geeft een gecorrigeerd noordelijk
dijkverloop weer. Polderwegen, bruggen, molens
en verkaveling zijn als voltooid afgebeeld. Noorder-
en Zuiderschinkel, de verbindingsdijken met
Callantsoog zijn eveneens als onbeschadigd gete
kend. Toen een Spaanse strijdmacht zieh opmaakte
om Alkmaar te belegeren, belette Dirk Sonoy,
gouvemeur van het Noorderkwartier de voltooiihg.
Reeds herstelde bruggen werden weggenomen,
sluizen opengezet en wegen vermeid. Het herstel
was nog niet zover gevorderd, dat van een voltooide
derde bedijking sprake kan zijn geweest. Ook op
deze grond kan het eerder uitgesproken vermoeden
worden bevestigd, dat de kaart niet een volledig
voltooide bedijking afbeeldt, maar een plan daartoe
is (Schoorl, 1971 p 203; 1979 pp 93-94). Van volle
dig herstel van de Schinkels, zoals Adriaen
Anthonisz deze liet afbeelden, is in de praktijk
niets te recht gekomen. De inundatie en verwaarlo-
zing duurde tot 1596-'97; de Zuiderschinkel is in
1597 hersteld, de Noorderschinkel eerst in 1613.
De samenstellende delen van deze gravure zijn:
een gecorrigeerde Zijpe-kaart, een kartering van
de Hondsbosse v<5c5r de Allerheiligenvloed om-
streeks 1560, maar wel met een in 1571 gelegde
slaperdijk, en een opname van Callantsoog, die
beantwoordt aan de situatie in het midden van de
zestiende eeuw (De kerk heeft echter wel de spitse
toren van het kerkje, dat omstreeks 1550 in de
noordwesthoek werd gebouwd).
De kaart bevat situaties van diverse ouderdom uit
de jaren 1550 tot 1572, zonder de gevolgen van
de Allerheiligenvloed aan Hondsbosse en het Oog
te vermelden, met uitzondering van de inlaagdijk
benoorden Kamp van 1571 en geplande maar niet
herstelde Schinkels naar Callantsoog.
De kaart heeft tot misvattingen aanleiding gegeven.
Westenberg (1961, kaartfoto 5) concludeerde op
grond van de getekende situatie te Callantsoog,
dat het Oogmergat, in 1570 dwars door het eiland
geslagen, eerst omstreeks 1573 moest zijn inge-
broken (1961, p.16 en 51), terwijl Gottschalk
(1975, II p.725 en 812) dit gebeuren verschoof
naar 1597 op grond van de Statenresolutie van
8 december 1597, waarin een Oger verzoek tot
sluiting van het gat werd vermeld.
Op grond van een kaart van de Hondsbosse door
Adriaen Anthonisz in 1582 naar nieuwe metingen
getekend, (kopie door Jan Dirksz Zoutman in 1665
voor Van der Hem vervaardigd; Oesterr.Nat.
Bibl.Wenen, Coli. V. d. Hem, band XV nr 56) waar
in de schade, het herstel en de inlaagdijken sedert
1571 met jaar van aanleg en lengte in Hondsbosse
roeden zijn weergegeven, zijn vertekeningen o.a.
in de Pettemerpolder op de gravure van 1572 aan-
wijsbaar.
Literatuur
1. J.Denucd en D.Gernez: Het Zeeboek. Handschrift
van de Stedelijke Boekerij te Antwerpen. Nr B
29166, Akademie der Marine van Belgiö, 2 dln.
Antwerpen 1936.
2. M. K. E. Gottschalk: Stormvloeden en Rivierover-
stromingen in Nederland, n, de periode 1400 -
1600, Assen 1975.
3. J.B.Harley: Modelling the sources; a comment
on the languages of Historical Geography. Intern.
Symposium over Onderzoeksmethoden in de His
torische Geografie, Cambridge, juli 1979). Dr.
Anngret Simms, Forum Nr 4 (Seminar f. Hist.
Geogr. Univ. Bonn)Ein kommertierter Tagungs
bericht.
4. A.H.Huussen jr. Jurisprudentie en Kartografie
in de XVe en XVIe eeuw. Alg. Rijksarch. en Rijks-
arch. in de Provincien.Miscellanea Archivistica
1, Brüssel 1974.
5. A.F.Kamp: Proeve van Beschrijving bij de 'Caerte
vant Hontbos ende Zijplant'Facsimile-uitgave
Hoogheemraadschap Noordhollands Noorderkwar
tier, Alkmaar 1971.
6. A.W. Lang: On the beginnings of the oldest des-
criptions and sea-charts by seamen from North-
West Europe. Proceedings 73-B nr 6 of the Second
Intern. Congres on the History of Oceanography,
Royal Soc. of Edinburgh, Edinburgh 1972, pp.
53 - 58.
7. Alwyn Ruddock: The earliest original English
Seaman's rutter and pilot's chart. The Journal
of the Institute of Navigation, Vol. 14 nr. 4,
London 1961, pp 409 - 431.
8. H. Schoorl: Het kladboek van een adspirant-
landmeter en de kustafslag bij Egmond aan Zee
sedert 1665. Alkmaars Jaarboekje, 1968, pp 128 -
136.
9. H. SchoorlDirk Pietersz Abbestee, grondlegger
van een school van kaarttekenaars en opzieners
van 's Lands Werken in de Kop van Noord-Holland
In: Onze Voorouders en hun Werk, jub.-boek Ned.
Geneal. Ver. Amsterdam, 1971, pp 201 - 232.
10. H. Schoorl: Zeshonderd Jaar Water en Land. Bij-
drage tot de historische geo- en hydrografie van
de Kop van Noord-Holland in de periode 1150 -
1750. Verh. v.h. Kon. Ned. Aardrijksk. Gen. nr.
2, Groningen 1973.
11. H. Schoorl: Texel in enige zestiende-eeuwse
kaarten en opmetingen. Holland VII, nr. 3/4, Haar-
lem, 1975 pp 239 - 290.
12. H. Schoorl: Ballade van Texel; beschrijving bij
een kaart van Jan van Scorel, 1552. Coll.Hingman
nr 2486, bij facsimile-uitg. fragment Texel.
Den Burg-Texel, 1976.
13. H. Schoorl: 't Oge; Het waddeneiland Callensoog.
ca 1250 - 1614.Hollandse Studien,dl 11,Amster
dam, 1979.
14. H. J. Veenstra: De verplaatsing van de Wadden-
eilanden. Waddenbulletin IV nr. 6, Groningen,
1969, pp 2 - 7.
15. J. van der Vegt: Memorie omtrent Vlieland,
Vliehors, Eyerlandschegat en Zuiderzeegaten.
Hoom 1865.
16. J.Westenberg: Oude Kaarten en de Geschiedenis
van de Kop van Noord-Holland, Verh. d. Kon. Ned.
Akad.v.W., afd. Natuurkunde, Ie reeks, dl
XXIII nr 2, Amsterdam, 1961.
46
KT 1980. VI. 4
