De topografische kaart 1 25.000
in een nieuwe vorm
P. W. Geudeke
Ingrijpende wijzigingen in de vorm en uitvoering van
topografische (en andere) kaartseries komen tamelijk
sporadisch voor. Ook de bladindelingen van dergelij-
ke kaartseries zijn - over een längere periode gezien
- gekenmerkt door een opmerkelijke stabiliteit.
Op zichzelf gezien kan men dit verschijnsel slechts
toejuichen. Immers, de mogelijkheid tot het verge-
lijken van kaartbladen van een bepaald gebied uit op-
eenvolgende tijdperken wordt hierdoor gewaarborgd.
Bij vele vormen van onderzoek naar het landschap en
de topograüe speelt een dergelijk vergelijkende Studie
een belangrijke rol.
Toch Staat ook op het terrein van de produktie van
kaartseries de tijd niet stil. Andere kaartproduktie-
technieken komen beschikbaar (waarbij de grote
topografische karteringsinstanties nogal eens een
voortrekkersrol vervullen) en worden toegepast.
Dat behoeft natuurlijk niet altijd te leiden tot wijzigin
gen in de uiteindelijke vormgeving van de kaart (denk
bijv. aan de overgang van tekenen op graveren), maar
wel bieden nieuwe technieken soms nieuwe mogelijk-
heden voor vormgeving en uitvoering die te aantrekke-
lijk zijn om ze ongebruikt te laten.
Desondanks is er met betrekking tot deze aspecten van
een opmerkelijke rust sprake als men topografische
kaarten, van welk land dan ook, uit verschillende
jaren, decennien of zelfs eeuwen met elkaar verge-
lijkt.
Grote veranderingen worden meestal ingevoerd door
een kaartserie geheel "opnieuw" te laten beginnen.
Het Franse IGN maakte in de 18e en 19e eeuw de
beroemde Carte d'Etat-Major au 80.000e. Aan het
einde van de vorige eeuw kwam er behoefte aan een
nieuwe kaart op grotere schaal nl. 1 50.000. Vanaf
het begin van deze eeuw verschijnt dan ook de Carte
de France au 50.000e (Type 1900). Omdat deze in de
Eerste Wereldoorlog niet bleek te voldoen, begon men
in de twintiger jaren met de Nouvelle Carte de France
au 50. OOOe (Type 1922).
In Belgife" kwam als opvolger van de oude topografische
kaart 1 20.000 na 1945 een geheel nieuwe serie
1 25.000 tot stand. Hieruit werd eveneens een ge
heel nieuwe kaart 1 50.000 vervaardigd als opvolger
van de oudere kaart 1 40.000 en de provisorische
kaart 1 50.000 Type Rapide uit de direct-naoorlogse
jaren.
Uit de karteringsgeschiedenis van ons eigen land ken
nen we ook enkele voorbeelden van grote wijzigingen
in vorm en uitvoering. Hierbij hebben zowel nieuwe
reproduktiemethoden als de overgang van de Bonne-
projektie naar de stereografische projektie in de 30er
jaren een rol gespeeld. Opvallende veranderingen in
de uitvoering kwamen onder meer voor bij de topo
grafische kaart 1 50.000 waarvan de produktie be
gon in 1850 met de bekende, grote bladen in den kleur
(50 x 80 cm). Vanaf 1880 werd de kaart wegens de
overgang op kleurendruk gedrukt in kwartbladen, die
na voltooiihg aan elkaar werden geplakt. Met de
produktie van de "halve" bladen van thans werd be
gonnen in 1925 en deze uitvoering onderging daarna
in 1934 nog een kleine wijziging (draaiing) in verband
met de invoering van het rechthoekig eoördinaten-
stelsel behorende bij de stereografische projektie.
In dit kader is hetniet mogelijk op alle details uit de
geschiedenis van deze kaartseries in te gaan. Na de
invoering van de stereografische projektie en het
standaard-bladformaat van 40 x 50 cm is er aan het
formaat en de bladindeling van deze kaarten weinig
veranderd. Slechts enkele wijzigingen kwamen tot
stand door de opheffing van enkele zeer onvoordelige
bladen, d.w. z. bladen met veel water of weinig Neder-
lands grondgebied, en toevoeging van smalle stroken
(max. 2 km) bij de naastliggende bladen. Ook de uit
voering en vormgeving van de kaarten ondergingen
wel veranderingen (van lood-Bodoni naar fotozetsel
verplaatsing van de legenda van onder naar rechts
van het kaartbeeld; wijzigingen in de wegenklassifika-
tie; overgang van trek in zwart/rood naar trek in
zwart/blauw/rood, e.a.). Toch zijn deze wijzigingen
blijkbaar weinig opvallend geweest; ze hebben althans
weinig stof doen opwaaien in de kartografische wereld.
Met de thans ingevoerde wijzigingen in de uitvoering
van de kaart 1 25.000 (het eerste blad, 25C, vindt
u als losse bijlage in dit tijdschriftnummer) is dan
ook een essentiele verandering ontstaan in de
produktie van topografische kaartbladen. De wijzigin
gen zijn wel zo ingrijpend dat een wat uitvoerige
bespreking ervan wenselijk en gerechtvaardigd is.
Achterstand in de produktie
De belangrijkste reden voor de invoering van wijzigin
gen in vorm en uitvoering is - hoe vreemd dit wellicht
mag klinken - de nogal onrustbarende aehterstand in
de produktie van kaartbladen 1 25.000. Door allerlei
oorzaken is in de tweede helft van de 70er jaren het
karteringsprogramma van de Topografische Dienst
nogal achterop geraakt. Een personeelsstop bij de
overheid had tot gevolg dat gedurende enkele jaren
geen tekenaars konden worden opgeleid, terwijl door
de voorgenomen verplaatsing naar Emmen (in het
kader van de spreiding van rijksdiensten) wel hoog-
gekwalificeerde kartografen de dienst verlieten.
Daarnaast vroegen diverse karteringsopdrachten met
hoge prioriteit (kaart 1 250.000) grote aandacht en
KT 1981. VII. 1
29
