het gebied, dat op hun kaarten weergegeven is. Ter-
wijl Waghenaer - afgezien van kleine uitzonderingen
in de latere edities van zijn Thresoor - zieh tot de
navigatie längs de Europese kusten beperkte, tonen
de kaarten van de andere kaartmakers meestal een
geheel continent of wereldzee met de aangrenzende
kusten. In feite kan binnen de Noordhollandse karto-
grafenschool onderscheid worden gemaakt tussen
twee groepen kaartmakers. Allereerst moeten dege-
nen worden genoemd, die het materiaal voor hun kaar
ten grotendeels gedurende hun loopbaan als zeeman
bij een gebracht hebben (Waghenaer, Carolus). De
grootste categorie behoort echter tot de 'kamer-
geleerden' (zoals Comelis Doedszoon, Evert Gijs-
bertszoon, de gebroeders Härmen en Marten
Janszoon enz.), die hun kaarten met behulp van
materiaal van anderen samenstelden. Hun kennis
betrokken ze ten dele direct uit Spaanse of Portu-
gese bronnen of ten dele uit werken van Nederlandse
geleerden (Plancius, Van Linschoten), die op hun
beurt eveneens op Iberische kaarten gebaseerd zijn.
Op hun kaarten verwerkten de 'kaartschrijvers' ook
de resultaten van de eerste Nederlandse handels- en
ontdekkingsreizen naar alle windstreken, zodat ze
een volledig aan de laatste geografische kennis aan-
gepastkaartbeeld konden bieden.
Tenslotte moet nog worden geattendeerd op een nauwe
en vruchtbare samenwerking tussen de Noordholland
se kartografenschool en Amsterdamse uitgevers, zo
als Comelis Claeszoon, Willem Janszoon (Blaeu) en
Everard Cloppenburg. Deze hebben herhaaldelijk
kaarten van de 'kaartschrijversin druk uitgegeven
en op die manier speelden zij een beslissende rol in
de verspreiding van de Produkten van deze school.
De Amsterdamse uitgevers hebben naast de gedrukte
kaarten ook de handschriftkaarten van de 'kaart
schrijvers' aan de man gebracht. Zo wordt bijvoor-
beeld in 1609 in een verkoopeatalogus van Cornelis
Claeszoon naast een opsomming van de gedrukte
zeekaarten nog de volgende mededeling geplaatst:
.Noch heb ick te coop met de penne getrocken
pascaerten, van alle soorten van Oost-Ihdien, van
West-Indien, Van Gunea, Van Terneuf, van de beste
caert-schrijvers gemaeckt' (4).
Zonder twijfel stelt de in de afgelopen jaren verwor-
ven kennis Over de Noordhollandse kartografenschool
ons in de gelegenheid een beter inzicht te verkrijgen
in de vroege ontwikkeling van de Nederlandse porto-
laankaarten, voordat Amsterdam een monopolie-
positie op dit kartografisch vlak opeiste.
De Europakaart van Cornelis Doedszoon
uit 1602
Cornelis Doedszoon (Doetsz.Dousz.overleden in
1613) uit Edam is als ddn van de meest produktieve
vertegenwoordigers van de Noordhollandse kartogra
fenschool te beschouwen. Van zijn hand zijn tot nu
toe vijftien kaarten aan het licht gekomen, zowel in
handschrift als in druk. Een belangrijk deel van zijn
werk bestaat uit diverse kaarten van Europa, die ik
reeds in een andere Studie kort heb beschreven (5).
Onze aandacht is nu in het bij zonder gericht op de op
perkament gedrukte handelskaart van Europa uit
1602. Er is slechts een enkel exemplaar van deze
kaart bewaard gebleven en dit bevindt zieh in de
Badische Landesbibliothek te Karlsruhe (B.R.D.)(6).
De prachtig gekleurde en met goud opgehoogde perka-
mentkaart (540 x 705 mm) heeft de volgende titel, die
in het midden van de bovenste kaartrand tussen haven-
gezichten is ingelast: Nieuwe PASCHAERTE ge
trocken by Comelis Douszoon inde 4 Hems: Rinde
ren Chaertschrijverbegrijpende seer perfectelijck
alle de Zeecusten van Europa. In de rechter bene-
denhoek bevindt zieh in een cartouche het impressum
van de uitgever en de graveur: Cornelis Nicolai (d.i.
Comelis Claeszoon) exeudit Jodocus Hondius caela-
vit Amsterodami anno 1602.
Het handelskarakter van deze kaart van Europa komt
in het bijzonder tot uitdrukking doordat in cartouches
(b.v. fig. 2 en 3) de handelsprodukten die in de diver
se landen waren te verkrijgen, worden opgesomd.
Rusland: Russen ofte Moscovien geeft Was, Huenick
Stockvisch, Gesouten Salme, alderley costelicke
Pelteryen die gans Europa door gebrocht worden.
Zweden: Suweden geeft Coper Yser, Loot, Pelterien
Elands huyden Ossen huyden, Bocken en Gey ten
Vellen, Smeer,/ Teer, Gerste ende mout, Haes-
noten
Noorwegen: Noorwegen geeft Stockvisch ende ander
soorten van visch, Gerste, costelicke vellen Hout,
Balcken, Delen, Masten, Sperren, Boter, Gesouten
huyden, Traen, Teyr.
Denemarken: Deunmerck (sie) geeft Peerden, Ossen,
Pick, Teyr, Mout, Geerste, Noten, Boter, Spek
Vleesch, Gesouten huyden, costelicke vellen,
Harinck, Sperren, Hout.
IJsland: Island geeft gedroghden Visch ende grofve
gebreyde Coussen, oock Traen.
Schotland: Scotlant geeft Lakenen, Cassayen, Stamet-
ten Frisetten, Wolle, Geerste, Huyden, Steencolen.
Engeland: Engeland Wolle, Laken, Cassayen Bayen,
Saffraen, Tin, Loot, Tar=/we, Geerste, Bier, Wolle.
Ierland: Yrland is wel vruchtbaer maer geeft weinich
behal=/ven Tarwe en huenich.
Nederland: Neerland g(eeft) Wolle ende Lynen Laken
Camerijcx doeck, Smallakens, Borat=/ten
Cangianten Sayen Gard, Turijn, Schil=/deryen,
Cabels, Spellen Cremeryen.
Frankrijk: Vranckrijck geeft Tarwe, Rogge, Sout,
Wijnen, Olye, Castanien, Aman:/delen, Pruymen,
Pastel, Cannefassen Corael, Lijnwaet, Bontweerck.
SpanjeSpangie deelt ander Landen Wijnen Olye
Rijs, Spaensche fruyten, zyde Soethout, Wolle,
Lammervellen, Corck, Stael, Yser, ende Wapenen.
BarbarijeBarbarien seind Suycker, Dadelen, Olye,
velderley vrueten, verwen, Leeuwen.
Behalve de opgaven van handelsprodukten worden op
de kaartrand vijfentwintig afbeeldingen gegeven van de
belangrijkste havens, waarmee de Nederlandse reders
handel dreven:
Links: ORAN, ALGER, GOLETTA, De haven van
Malta, Messina, Genua, Napoli.
Boven: De haven can Canarie, Arzilla, Setuval geseyt
S.Uvis. S.Lucas de Barameda, Corunna, Brest,
Rochelle, Walcheren, De Mondt vanden Tames in
Engelandt.
Rechts: De Sund, Dantzijck, Revell, Insul.Kilduyn,
Insul. Wardhuys.
Beneden: Venetia, Ancona, De haven ende fort van
Corfu, Ragusi.
36
KT 1981. VII. 3
