roose moet gebruycke om de streckinge van dese
2. geteekende plaetsen te vinden.
De 2.de Cruyslinie, dewelcke het regelken ge-
naeckt anden 7.graed 25 minuten'.
In de in Europa opgenomen legenda (zie üg. 3) wordt
een andere methode beschreven om de afstand te be
palen
Manniere om de streckinge van plaetsen seer
sekerlick te vinden Om dit te doen salmen nemen
een regelken gedeelt in graden en minuten en dit
selve leggen neffens de 2.plaetsen waervan men
de strec=/kinge begeert te weten, en meercken an
wat graedt ofte minuten dat dit regelken wort
genaeckt van 2 naeste gelegen cruyslinien, dit
waergenomen hebbende, sult ghy dit regelken
schuyven naer het Zuyden ofte Noorden, Oosten
ofte Westen, (naer dat de plaetsen gelegen syn)
tot dat ghy de eerste plaetse daer het regelken
genaeckt was bringet tot in den center ofte
midden van de naeste roose gestaen op de selve
eerste cruyslinie ende de ander plaetse oock
juyst op de cruyslinie daer sy te voren was son
der hooger ofte leeger te leggen ende sult alsdan
sien met wat linie ofte streckinge dat dit geleit
regelken Over een comt en dienvolgens hoe de
begeerde plaetse deen van anderen strecken
In de plaetse van het regel=Aen te verschuyve
machmen nemen eenen passer den selven
openende en stellende dat hy de /2 naeste cruys
linien genaecke neffens het regelken en den
ondersten voet setten in het center van naeste
roose als voorseit, ende den anderen voet op
de ander cruyslinie en sult also sien de streckt
ge als voren.
Het bezit van Cornelis Doedszoon's kaart van Europa
van 1602 was een heel dure aangelegenheid. De reeds
eerder aangehaalde verkoopcatalogus uit 1609 van
Cornelis Claeszoon vermeldt deze perkamentkaart,
gekleurd en met goud opgehoogd, voor een prijs van
niet minder dan vijftig gülden: 'Pascaerten van Oost
ende West middelsoorte van Cornelis Doetsen met de
Hävens op parkement ghedruct ende wel afgheset ende
vergult'. Dezelfde kaart kon echter ook voor de helft
van de prijs worden verworven, in dit geval echter
'op parckement ghecleeft'. Dit betekent dat de koper-
plaat eerst gewoon op papier werd afgedrukt en het
bedrukte papier vervolgens op een perkamentvel
werd geplakt om zo het kaartblad steviger en duur-
zamer te maken.
Wat betekent de bovengenoemde prijs? Voor hetzelfde
bedrag kon je in 1598 een Ortelius-atlas met 147
kaarten (prijs 23 gülden) §n een Mercator-atlas met
105 kaarten (prijs 19 gülden) kopen.
Samenvattend vertegenwoordigt de hier beschreven
kaart van Europa van 1602 een knap staaltje van de
Nederlandse ondernemingsgeest, een gelukkig huwe-
lijk tussen de commercife'le instelling van de Neder
landse reders met de ontwikkeling van de in Neder-
land bedreven stuurmanskunst. Dat deze kaart ook
een eerste bouwsteen betekent voor de Nederlandse
thematische kartografie, onderstreept de betekenis
van dit unieke kartografische document.
Noten
1. Over Cornelis Claesz. zie b.v. E.W. Moes-C. P.
Burger, De Amsterdamsche boekdrukkers en uit-
gevers in de zestiende eeuw, II (Amsterdam 1907),
27-209; IV (Amsterdam 1915), 395-445; C.P.
Burger, De Amsterdamsche uitgever Cornelis
Claesz (1578-1609). In: De Gulden Passer, NR 9
(1931) 59-68; F. J.Dubiez, "int Schrijfboeck". De
Amsterdamse boekdrukker en boekverkoper
Cornelis Claeszoon. In: Ons Amsterdam, 12 (1960)
206-13 en 240-48.
2. Voor leven, werk en bibliografie van Jodocus
Hondius zie G.Schilder, The World Map of 1669 by
Jodocus Hondius the Eider Nicolaas Visscher.
Nummer 2 of Wall-maps of the 16th and 17th
centuries. A series of full-size facsimiles of wall-
maps published in the Low Countries (Amsterdam,
N. Israel, 1978).
3. Een kort overzicht vindt men in Maritieme Geschie-
denis der Nederlanden, 2 (Bussum, De Boer Mari-
tiem, 1977) 168-69 en bij G.Schilder, The North
Holland Cartographical School. A new contribution
to the knowledge of the oldest Dutch portolan Charts.
In: Proceedings of the 3rd International Conference
for the history of nautical science and hydrography
(Greenwich 1979, in druk).
4. Const ende Caert-Register, In welcke gheteyckent
staen, alderhande soorten van Caerten ende Mappen
des gantschen Aertbodemst'Amstelredam, by
Cornelis Claesz.1609. Zie B. van Selm, Some
Amsterdam stock catalogues with printed prices
from the first half of the seventeenth CenturyIn
Quaerendo, X,1 (1980) 3- 46.
5. G.Schilder, Willem Janszoon Blaeu's Map of
Europe (1606). A recent discovery in England.
In: Imago Mundi, 28 (1976) 9-20.
6. Badische Landesbibliothek, Karlsruhe, sign. F 14
(R).
7. J.R.Bruijn, De vaart in Europa. In: Maritieme
Geschiedenis der Nederlanden, 2 (Bussum, De
Boer Maritiem, 1977) 200-241 met bibliografie
opblz. 366-67.
40
KT 1981. VII. 3
