Kaartlegenda's, enige kanttekeningen
W.H.G. de Haas
Als inleiding op de studiedagen worden een aantal algemene aspecten met betrekking tot kaartlegenda's In het
kort behandeld, waarbij tevens van de gelegenheid gebruik wordt gemaakt om een aantal, soms kritische, kant
tekeningen te plaatsen.
Kijkend naar een kaart zonder een legenda is het vaak volstrekt onduidelijk wat bedoeld wordt met de gebruikte
Symbolen. Een dergelijke kaart is nog wel bruikbaar als wandversiering, maar verder niet. Duidelijk is dat een
legenda voor de toegang tot de informatie die de kaart herbergt onontbeerlijk is.
Wat is een legenda?
Kijken we naar de definities in het kartografisch
woordenboek van de ICA, dan zien we in het Neder-
lands staan: 'verklaring van de tekens', in het Duits:
'Zusammenstellung und Erläuterung der zur Darstel
lung des Kartengegenstandes verwendeten Karten
zeichen, Fl'ächenfarben und Kartenbeschriftung, meist
auf den Kartenrand' en in het Engels: 'an amplifica-
tion or explanation of the symbols and Conventions
used in a map'. Hierbij is de Nederlandse definitie
de meest beperkte en de kortste, de Duitse definitie
de längste en de Engelse definitie de ruimste.
In het volgende wordt uitgegaan van de ruimste opvat-
ting van de term legenda. Dat wil zeggen niet alleen
een verklaring van de gebruikte Symbolen maar ook
alle toelichting op de kaart. Dus de legenda als sleutel
die de kaart ontsluit.
Spreiding van de legenda
We zien soms dat de kaart in de legenda is geplaatst
(figuur 1). Meestal wordt de legenda echter niet rond-
om de kaart geplaatst, maar aan de zijkant daarvan,
zoals bij de topografische kaart 1:25. 000; aan twee
zijden bij de oudere uitgaven van deze kaart en aan
een zijde bij de nieuwe uitgave. De informatie van de
laatstgenoemde kaart is sneller toegankelijk dan die
van de eerste, omdat de verklärende en aanvullende
informatie niet Over de kaart verspreid, maar op
d&i klein gebied geconcentreerd is. Dit hoeft niet
noodzakelijk in een omkaderde legenda te gebeuren,
maar wel zal de kaartgebruiker ons er dankbaar voor
zijn als we van de kaart geen zoekplaatje maken.
Grootte van de legenda
Niet alleen de spreiding (c. q. concentratie) maar
ook de grootte van de legenda varieert sterk. Soms
wordt slechts een zeer beperkt deel van de ruimte
van het kaartblad door de legenda ingenomen, maar
er zijn ook kaarten met een grote legenda. Een voor-
beeld van een (onhandig) grote legenda is de legenda
van de Geomorfologische kaart van Nederland
1:50. 000. Eigenlijk dekt deze benaming de lading niet.
Als we de legenda goed beschouwen, zien we dat deze
niet alleen de vormen (morfologie) maar ook de ont-
staanswijze (genese), een relibfklassifikatie en een
tijdstratigrafische indeling omvat. Het resultaat is
er naar, een kartografisch hoogstandje deze vier-in-
een-legenda, maar voor de 'normale' kaartgebruiker
veel te omvangrijk. Ik vraag me af of we soms alleen
kaarten maken voor ingewijden, die gezien hun vak-
kennis niet zo'n behoefte hebben aan een dergelijke
kaart. Een goede vuistregel lijkt: de legenda moet
niet meer dan 1/4 van het kaartblad beslaan; over-
schrijdt men deze norm dan zou men een en ander nog
eens kritisch moeten bezien. Wanneer aan de andere
kant de legenda maar een gering deel van het kaart
blad beslaat, kan men zieh afvragen of men wel de
juiste schaal heeft gekozen, en niet beter met een
veel kleiner kaartje had kunnen volstaan.
Toegankelijkheid
Naast de grootte en concentratie van de legenda is er
het aspekt van de toegankelijkheid of het bedienings-
gemak. Met name bij atlassen speelt het probleem dat
de algemene legenda is ondergebracht op een vaste
plaats. Een goede oplossing is de door Wolters verta
ten toepassing in de grote Bosatlas van een uitvouw-
baar legendablad (figuur 2). Een dergelijk uitvouwbaar
blad vergemakkelijkt het raadplegen van de legenda.
Vermeldenswaard is zeker ook de oplossing die voor
de Times-atlas is gekozen. Hierbij is de legenda op
een losse legger gedrukt, zodat deze zeer makkelijk
te raadplegen is (figuur 3).
14
KT 1983. IX. 1
