VlLLE FORTIFIEE j
Viele Muree
JMsC Bouro"
a ge
Nota
Fig. 3. Gedeelte van de legenda op De Ferraris' 'Carte chorographique des Pays-Bas Autrichiens', 1777
(Geografisch Instituut, Utrecht)
JtVill ao'c
1 iLgme llolec
Ruin es dR^lile
A Homeau avec Chapel/e
jk Hörnerne
Archcveche
Eveche'
Fort et Liemes
o
id Vill
I-cj terrcs labourees etles lardiiis
J-ont en blanc
1 Commandern de lOrdre Tcutonnpuc
X Conunanderie deMalte
A Abbaye d II omni es
AAbbaye de Femines
Ir um cs dAbbayes
A Louverit dHoirunee
k Couvent de Fern/nee
-X Rumer de Couvenk
i Chatean
Chadeaic avec Chapelle
du Ruine* de Chateau
A Matson de Campt aq/W
.A C ense
A Mairon vrolee
3fc Cabaret
ik Hemiitappe
A C hapeflc
t. C/xnar
A. Toui~
A Ruine* de Tour
[pac I Ju*iu -es
A Jfou/in vent de Jfafotutern
i IJeni de Chtwpentc
ii Idctn avcc ed'iiaturn
o Meithn u IE tue
^%Jlat<u7/e
Het laatste blad verscheen in 1823. Deze 'Choro-
topographische kaart der Noordeiijke Provincidn van
het Koningrijk der Nederland' is het beste kaartwerk
op uniforme schaal dat in deze tijd voor ons gehele
grondgebied bestond. Omdat Krayenhoff's kaart als
overzichtskaart bedoeld was is in het kaartbeeld de
topografie niet gedetailleerd weergegeven.
Bij de kaartinhoud wordt aandacht besteed aan de be-
woning (Steden, dorpen, gehuchten)het rivierenstel-
sel, wegen en dijken, rijks- en provinciegrenzen en
wordt ook een summiere aanduiding van de bodem-
bedekking en de terreinvormen geboden. Terwijl bij
de grotere Steden de omtrek van de verdedigingswer-
ken is afgebeeld, worden de kleinere plaatsen met een
kerksymbool aangeduid. Omdat de Krayenhoff-kaart
op een goede driehoeksmeting gebaseerd is, betekent
deze kaart een belangrijke bouwsteen in de ontwikke-
lingslijn naar een moderne karte ring. In de gehele
representatie spiegelt zieh nog het onzekere van die
periode, waarin naar nieuwe vormen wordt gezocht.
Aan de ene kant vertonen de Symbolen van kerken en
molens (in aanzicht) nog volop de invloed van oudere
tradities, terwijl aan de andere kant de tekening van
waterstaatkundige gegevens en het relief een moderne
opzet laten zien. Pas met de uitgave van de Topogra-
fische Militaire Kaart (TMK) in de jaren 1850-1864
wordt een zodanige detaillering van het bodemgebruik,
de bewoning en de overige terrein-elementen geboden,
dat een diepgaander onderzoek van het Nederlandse
landschap uit die tijd tot realiteit kan worden.
Een woord moet nog worden gezegd over de militaire
karteringen die nooit in druk zijn versehenen. Deze
handschriftkaarten zijn bewaard gebleven in het ar-
chief der Genie (nu in het Algemeen Rijksarchief
Den Haag) (9). Deze kaarten bezaten nog geen genor-
maliseerde legenda en waren op verschillende schalen
getekend. Een voorbeeld is de in 1807 getekende kaart
van de Veluwe van M. J. de Man (30 bladen). Oorspron-
kelijk getekend op een schaal 1:14. 400 werden van
deze voortreffelijke kaart verkleiningen op de schaal
1:40. 000 in handschrift vervaardigd (18 bladen). De
hierbij gebruikte kleursymbolen ('Aangenomen teekens')
en de tekening van de topografie zijn later nagevolgd
in de zogenaamde veldminuten 1:25. 000 van de Militai
re en Topographische Kaart van Nederland. De kleuren
corresponderen met bepaald grondgebruik of een be-
paalde vegetatie. Zo heeft De Man kleuren gebruikt
voor de typering van bouwland (wit)weiland (groen)
bos (geel), heide (paars), moeras, hoogveen, laagveen
en turfgrond.
De gedeeltelijk perceelsgewijze weergave en de gedif-
ferentieerde weergave van het grondgebruik maken
deze kaart tot een zeer waardevol object voor histo-
risch-geografische en agrarische studies. Op enkele
plaatsen is de veenontginning nog aan de gang (Veenen
daal).
De Militaire Verkenningen, waaruit later de Topogra-
fische Dienst ontstond, karteerde van 1815-1830 het
22
KT 1983. IX. 1
