r
- V
Js£i*.
I» &3W
- «-**
u o
-
&V
|f-
MM.« IWiuttmn<£ *!rr s tM.rM'-rj'. n
9 wv* erjerm »Ww 4W i.W
ffym&mi** ff >lym <>f arnJ/r a*rv*it Anut
a-r*Ar
f re*e/tf/*'em*n ttlf+rf+t
H t/ntfittird
-'vi At&m A"/i#h y W<r f**tAJt.**tt
1M&1 mm *m AyU***/
«mm -Ly ffey*f*ti ftt/t n/f*r/rt nard
Hift <**kni Aiwi^r l»osch «m <$r»it4»»t.
4-
i**
V
i
«*ti op<it van hak h»«f
,44} -
4*"« f J »wf
je,'
r™
'""W*
T
CT""21
dtT vmwr\% rr|>«»»i
Ävwy« cö/» t*/**-A/m*rA
?f4*Jtr/.r*/s *tf pfvmAm *rA
//w«//y« w/f ptuif »ff ftilm+rf
Mmmwpm **»m *f*m ff***/***
A utt 4tst*f#re <f*Asutt*m
ffeu/r if»e*ti/sr* tifrm*
tHttt ti*f*r* Aistf
(«ra», Htet [Ifi Slr«»k«*n tnorra#
Htmu laml \n#mr er* hift f TumBoom «i Hijagaai^l
fh tfw Amxm mtm&m, JtHfr JJtAnr* h/n *M**f#dmif
Fig. 4. Bladzijde uit J. E. van Gorcum's geplande leerboek Over de topografie, ca. 1825
(Universiteitsbibliotheek, Leiden)
terrein in het tegenwoordige Belgie op de schaal
1:25. 000. Van deze kartering is geen enkel blad in
druk versehenen. J. E. van Gorcum, die de leiding
van deze karteringswerkzaamheden had, had om-
streeks 1825 het voomemen een Voorbeelden-boek'
een leerboek Over de topografie, uit te geven. On-
danks het feit dat het boek nooit in druk versehenen is
en ook van het manuscript ieder spoor ontbreekt, zijn
de daarvoor bestemde tafels met tekens, die van te
voren waren gegraveerd, bewaard. Met behulp van
deze voorbeelden voor het terreintekenen zijn we goed
op de hoogte Over de instrueties die Van Gorcum aan
de officieren van de verkenningen en voor de graveurs
gaf (figuur 4).
In 1834 kwam het eerste proefblad gereed van de
manuscriptkartering van Noord-Brabant op de schaal
1:25. 000. Men had hiervoor de omgeving van het
hoofdkwartier van het leger in Tilburg gekozen.
Aangemoedigd door de tevredenheid van de Prins van
Oranje, de latere koning Willem II, werden de karte
ringen voortgezet en in 1839 voor de provincies Noord-
Brabant en Limburg voltooid.
Naar het voorbeeld van deze karteringen werd het
gehele land opgenomen en op de schaal 1:50. 000 in
steendruk geprodueeerd: 'Topographische en Militaire
Kaart van het Koningrijk der Nederlanden' in 62 bla-
den, versehenen 1850-1864 (10). De bij deze kaart
behorende legenda verscheen in 1864 als een afzonder-
lijk blad met als titel: 'Verklaring van de Topographi
sche en Militaire kaart van het Koningrijk der Neder
landen'. Evenals dit met de bladwijzer het geval was,
verscheen er ook reeds in 1850 een voorloper van
deze legenda onder de naam 'Verklaring der Voorstel-
ling en Teekens gebruikt bij de gravure van de Topo
graphische Kaart der Nederlanden op 1:50. 000' (fi
guur 5).
Kleurendruk bij het weergeven van het terrein werd
niet toegepast en men volstond met het verschil in be-
groeiing weer te geven door bepaalde tekens in zwart,
welke gelijktijdig met het kaartlijnwerk werden ge-
drukt. Het was aanvankelijk moeilijk om uniformiteit
in het werk te verkrijgen en het bleek noodzakelijk
voorbeelden voor elk detail te geven, bijvoorbeeld voor
het opwerken van de weide, bos en heide, voor het
letterschritt enz. Men moest rekening houden met de
aansluiting van de kaartbladen onderling, met de weer-
gave van het terrein, zaken die een buitengewone be-
kwaamheid en ervaring van de graveurs vroegen. Het
aanbrengen van weide, heide, bos, dijken enz. door
middel van tekens voor een vol blad vereiste minstens
een jaar werfe.
KT 1983. IX. 1
23
