■ise
4
f
i
T Bomvland mrt
[loa ff y/f/t
L;tTe iVetrfe met mefwi/tt/ w Erntet
ftmdm/w&t
Mocms
£**«'<$*-*'ceri m&( reenpattcn
;i Offijtottfivn Ia.Hg*~rven
Änr/l
säitSKS'
Waase heide
f»i£r heule met weuphts of m
vVj?f fcf-iTO» a/W reenptttten
I er nun (spinn in
Sehorren
(f'v/: en tmnUt'r
/..in<htnivrng' ea vlnkte
ßumeix
Teenarrihe/linevri
Jxo Ifootftc in, ('.den
•S^^. fftdle t&epm
Sh'de fmrt/m -
ofcmciitdß/1
Fig. 5. Gedeelte van de legenda op de 'Topogra
phische en Militaire Kaart van het Koningrijk
der Nederlanden', 1850 (Topografische
Dienst, Delft)
De weergave van het terrein op de TMK is verrassend
homogeen. Een karakteristiek kenmerk is de zeer ge-
detailleerde uitbeelding van de aard van de bodem, de
begroeiing en het bodemgebruik. Met behulp van rag-
fijn gegraveerde tekens wordt onder andere onder-
scheid gemaakt tussen bouwland, hoge weide, läge
weide, moeras, laagveen, ontgonnen laagveen, bos,
hoge en läge heide, hoogveen, veenontginning, zand-
verstuiving, tuinen, boomgaard enz.
In het toegepaste kaartschrift werden kunstmatige
terreinvoorwerpen (Steden, dorpen, wegennet) met
rechte letters en natuurlijke objecten (bossen, rivie-
ren, heuvels) met cursieve letters aangeduid, waarbij
de grootte van de letters afhankelijk was van de om-
vang respektievelijk de belangrijkheid van het afgebeel-
de object.
Met bewonderenswaardig vakmanschap slaagde men
erin alle tekens zo gelijkmatig en fijn te graveren en
te drukken, dat ondanks de grote hoeveelheid aange
brachte tekens een harmonische, rüstige en fraaie
vlakvulling werd verkregen.
De uitgave van de 62 bladen van de TMK demonstreert
een buitengewoon gedetailleerd uniek portret van het
Nederlandse landschap v66r de industrigle revolutie
en de bevolkingsexplosie.
Het op de TMK gebruikte tekenvoorschrift heeft het
karakter van de topografische kaart tot aan de dertiger
jaren van deze eeuw bepaald. De TMK zou ook door de
verkleiningen en door adaptaties voor verschillende
doeleinden de kartografische voorstelling van Neder-
land geheel beheersen. Direct al werd de Geologische
Kaart - schaal 1:200. 000 - door W. C.H. Staring uit-
gegeven en in 1867-1868 de Topographische Atlas van
Nederland - schaal 1:200. 000 (19 bladen en bladwijzer).
Een navolging op grotere schaal is tenslotte de Ge-
meente-atlas van J. Kuijper (Leeuwarden 1865-1870,
7 delen).
Tussen 1865 en ca. 1950 werd door de Topografische
Dienst de Chromotopografische kaart van het Konink-
rijk der Nederlanden' op de schaal 1:25. 000 uitgege-
ven. Deze Serie besloeg aanvankelijk alleen de ver-
dedigingslinies van Nederland en was zodoende voor
zuiver militair gebruik bedoeld. Vanaf 1887 werd de
serie echter uitgebreid tot het gehele Nederlandse
grondgebied en ook voor civiele doeleinden ter beschik-
king gesteld. De zgn. 'Bonne-blaadjes' (genoemd naar
de toegepaste kaartprojectie van Bonne) zijn de directe
voorlopers van de huidige topografische kaart 1:25. 000,
776 bladen met een formaat 25 x 40 cm.
Naast het veel beter hanteerbare formaat wordt door
de grotere schaal en door de duidelijke toepassing van
de kleuren voor grondgebruik en vegetatie de raadple-
ging zeer vergemakkelijkt. Bijzonder mooie kleuren
worden toegepast zoals groene tinten voor bos en wei
land, rose voor heide enz. Het is de bloeiperiode van
de lithografie, ontwikkeld onder leiding van Eckstein.
De 'Bonne-blaadjes' zijn voor de historische topogra-
fie van Nederland met hun schaal 1:25. 000 van nog
meer betekenis dan de oude drukken van de TMK.
Legenda' s bij de thematische kartering
De ontwikkeling van legenda's op kaarten wil ik ook nog
met voorbeelden uit de thematische kartografie toe-
lichten (11). Bij thematische kaarten worden geografi-
sche verschijnselen met kwalitatieve en/of kwantita-
24
KT 1983. IX. 1
