Kanttekeningen bij kaart-legenda's
door een grafisch vormgever
P. Mijksenaar
Wat doet (kan) een grafisch vormgever?
Een grafisch vormgever verschilt van een kartograaf
in de omvang van het werkgebied en in het aandeel dat
het kartografisch produkt daarin inneemt
Hij is in de eerste plaats geinteresseerd in het ge-
bruikscomfort dat een kaart of plattegrond heeft voor
de gebruiker, uit een oogpunt van leesbaarheid, be-
grijpelijkheid en doelmatigheid. Hiertoe rekent hij
ook de esthetische bevrediging die het produkt kan
geven en het geheel van al deze faktoren noemt hij
vormgeving, dat wil zeggen de wijze waarop de grafi
sche uitdrukkingsmiddelen zoals kleuren, lijnen, il-
lustraties, Symbolen, letters, getallen, enzovoorts
een eenheid vormen.
Een kaart is voor hem meestal slechts onderdeel van
een groter pakket informatiemiddelen, zoals de huis-
stijl van een organisatie, van een bewegwijzerings-
systeem, van een Serie grafische produkten zoals toe-
ristenfolder, reisgidsen en dergelijke. Hij zal daarom
sterk letten op de gewenste overeenstemming in de
vormgeving bij de verschillende onderdelen die van
dat pakket deel uitmaken.
Zijn ervaring met kartografie is meestal beperkt tot
algemene publiekskaarten, zoals toeristische kaarten,
gei'llustreerde kaarten en kaarten die meer het karak-
ter dragen van Schema's: toepassingen van kartogra
fie dus die in het algemeen bedoeld zijn voor leken
zonder veel voorkennis of scholing op het gebied van
kaartgebruik. De kennis van de vormgever op het ge
bied van kaartvoorbereiding, kaartvervaardiging en
p roduktietechniek beperkt zieh meestal tot de stan-
daardtechnieken in de grafische industrie. Dit heeft
tot gevolg dat een grafisch vormgever de wijze waarop
grafische middelen bij een kaart gebruikt worden
vergelijkt met wat hem bekend is over de toepassing
van diezelfde middelen eiders in zijn werkterrein zo
als bij naslagwerken, gidsen, folders, gebruiksaan-
wijzingen, bedieningspanelen, enzovoorts; een zeer
divers terrein kortom, waar vele conventies nääst
elkaar bestaan, elkaar tegenspreken of van uiteenlo-
pende kennisniveaus zijn.
In dit uitgebreide terrein zal zijn interesse meer ge-
richt zijn op de symbolische informatie-overdracht
dan op een zo nauwkeurig mogelijke weergave van
geografische elementen. Algemeen gezegd zijn de
ervaringen van de grafische vormgever meer van toe
passing op kleinschalige thematische kaarten dan op
grootschalige topografische kaarten.
Omdat hij vooral te maken heeft met het publiek dat
op kaartleesgebied gerekend kan worden tot leken
(zoals reizigers met het openbaar vervoer), 'geihte-
resseerde' leken (zoals automobilisten, toeristen) of
amateur-sportbeoefenaars (watersporters, bergbe-
klimmers, fietsers) kan hij niet te veel vertrouwen op
voorkennis of aanwezige ervaring. Elke keer opnieuw
moet hij de gebruiker de gelegenheid geven zieh met
de gebruikte coderingstechnieken vertrouwd te maken
en zal hij trachten zoveel mogelijk op wöl min of meer
vertrouwde symboliek verder te bouwen (blauw voor
water, groen voor land, zwart of grijs - vroeger
rood! - voor bebouwing enzovoort). Juist de legenda
is daarbij een onmisbare sleutel die van beslissende
invloed kan zijn voor de 'gebruikswil' van zijn publiek.
Vanuit deze instelling wil ik - als grafisch vormge
ver - proberen enkele kanttekeningen te plaatsen bij
legenda's en hun kaarten.
De funktie van een legenda
Overdreven gesteld zou het eigenlijk zö moeten zijn
dat de conventies volgens welke de grafische middelen
in een kaart toegepast worden zö algemeen bekend en
gestandaardiseerd zijn dat een legenda overbodig is,
zoals bijvoorbeeld bij elektrotechnische schema's,
was-instruktie-etiketten enz. Natuurlijk kan van veel
kartografische uitdrukkingsmiddelen gezegd worden
dat zij langzamerhand gemeengoed zijn bij een grote
groep gebruikers (de vertikale noord-zuid as, sommi-
ge kleuren, verschillen uitdrukken in typebelettering
en een groot aantal Symbolen zijn daar voorbeelden
van).
Van een aantal ingewortelde codes moet helaas opge-
merkt worden dat zij weliswaar door nieuwe inzichten
achterhaald zijn maar nu zö algemeen bekend en ver
trouwd geworden zijn dat zij nauwelijks meer te wijzi-
gen zijn, zoals dat ook bijvoorbeeld het geval is met
ons huidige muziekschrift en onze verkeerstekens.
KT 1983. IX. 1
29
