Legenda en titel in het grafisch-semiologisch systeem A.J. Karssen De ratio's van het grafisch-semiologisch sy ste em Een legenda is niet alleen een sleutel tot het begrip van gebruikte grafische Symbolen, maar het is ook, via het grafische beeld, een sleutel tot het begrip van een stukje werkelijkheid, bij kaarten een aspect van een geografische werkelijkheid. Daarnaast is de le genda een schakel in het kommunikatieproces. In dit proces is het van belang dat legenda en kaart volledig met elkaar overeenstemmen en dat elk symbool een- duidig wordt verklaard (1). Ik wil mij hier koncentre- ren op de relatie: legenda-kaart-geografische werke lijkheid. De werkelijkheid kan ook een gekonstrueerde of gefantaseerde 'werkelijkheid' zijn. De relatie kan worden omgekeerd: geografische werkelijkheid-kaart- legenda. De legenda verklaart de transcriptie van de werkelijk heid die in de kaart vorm krijgt. De kaart vormt het geografische aspekt: het oppervlak (stuk papier) is zodanig georganiseerd dat elk punt hierop geografisch is vastgelegd (d. m. v. coördinaten, projekties, enz.). De werkelijkheid die moet worden getranscribeerd bestaat uit een aantal ratio's (ratio: verhouding tus- sen werkelijkheid en waarneming): 1. plaats (geografische lokatie) 2. tijd (een tijdstip, opeenvolging van tijdstippen) 3. kwaliteit (dat waarin iets verschilt of gelijk is aan iets anders) 4. kwantiteit (absolute of geordende hoeveelheden, maar ook waarde-oordelen). Deze vier ratio's, die samen de volledige beschrijving van een stukje werkelijkheid vormen, kunnen we aan- duiden met de 'oorspronkelijke relaties'. Op kaarten gaat het altijd om meerdere stukjes werkelijkheid en hun onderlinge betrekkingen in de ruimte. Het is het unieke van de grafische beeldtaal (semiologie) dat deze in Staat is de oorspronkelijke betrekkingen in kaart en legenda korrekt weer te geven. Er zijn echter ook vele mogelijkheden om kleinere of grotere afwijkingen aan te brengen of om principiöle fouten te maken. We kunnen spreken van wäre en onware gra fische weergaven, waarop ik straks terug kom. De belangrijkste oorzaak van afwijkingen of fouten is het feit dat een grafische voorstelling fysiek iets anders is dan de oorspronkelijke betrekkingen: er is sprake van een nieuwe werkelijkheid. Hetgeen in de kaart wordt waargenomen (papier en drukinkt) is niet de oorspronkelijke werkelijkheid; een geestelijk om- zettingsproces heeft hier naar toe geleid. Bij het gra fisch omzettingsproces dat er aan vooraf gaat mögen geen fouten worden gemaakt. Daarom moeten we nauwkeurig weten wat er gebeurt in en tijdens dat proces. Uit de geografische werkelijkheid wordt een selektie en vaak ook een transformatie gemaakt, gebaseerd op persoonlijke interpretatie. Dit resulteert in een aantal subjektieve oorspronkelijke betrekkingen waarmee een nieuwe werkelijkheid wordt gekonstrueerd en ontwor- pen. Hierbij wordt de sleutel tot de oorspronkelijke werkelijkheid gevormd door de legenda. Een voor- beeld möge het voorgaande verduidelijken. Uit de geo grafische werkelijkheid kunnen uit een groot aantal gegevens de aantallen ziekenhuisbedden per gemeente worden geselekteerd. Door deze bedden te relateren aan de bevolkingsaantallen (bijv. per 10. 000 inw. vindt een transformatie plaats welke ook op een andere wijze had kunnen gebeuren, bijvoorbeeld door de be- zettingsgraad van de ziekenhuisbedden te tonen. Men kan dus eenzelfde gegeven, de capaciteit van zieken- huizen, op meerdere wijzen in beeld brengen; de keu- ze hangt af van persoonlijke interpretatie. Met de sub- jektief gekozen oorspronkelijke betrekkingen (aantal len ziekenhuisbedden en bevolkingsaantallen) wordt een nieuwe werkelijkheid gekonstrueerd, die men uit- sluitend door middel van de legenda kan herleiden. Bij het waarnemen van het grafische beeld (een kaart) zal via het voorstellingsvermogen van de kaartlezer begrip ontstaan van een stukje werkelijkheid. In dit proces zijn de grafische ratio's de onveranderlijken die ervoor zorgen dat, bij korrekte toepassing, de oorspronkelijke betrekkingen niet verloren gaan. De vier ratio's worden gekonkretiseerd in de legenda. Zij maken dat het grafisch leesproces resulteert in 40 KT 1983. IX. 1

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

Kartografisch Tijdschrift | 1983 | | pagina 42